Afgelopen vrijdagavond bestudeerden wij de waarde van het Achtvoudige Pad van de Boeddha om in de huidige tumultueuze tijd onze koers te kunnen bepalen. In de afgelopen decennia is de invloed van kerkelijke en religieuze instituties afgenomen. Wetenschap leek het over te nemen. Met de recente machtswisseling in o.a. de Verenigde Staten zien we dat wetenschap ook onder vuur is komen te liggen en wordt gereduceerd tot een (politieke) mening. Protesten zoals  in de vorm van de March for Science zijn er, maar de ‘zekerheden’ in het leven staan meer en meer onder druk. Of wij het willen of niet, we worden steeds meer op onszelf terug geworpen. Vandaar dat we op zoek moeten gaan naar instrumenten, hulpmiddelen en disciplines die ons kunnen helpen ‘op eigen kracht’ koers te kunnen houden.

Het Achtvoudig Pad is een van de pijlers van het Boeddhisme. Veelal is het gebruikt om de ethiek die in het Boeddhisme ligt uit te werken. Echter, er is meer: het is een krachtig hulpmiddel dat wel geschapen lijkt te zijn voor situaties zoals die in onze tijd. Studie van het Achtvoudig Pad vraagt een goede voorbereiding en bovenal geduld en doorzettingsvermogen. Meestal begint de beschrijving met Juist Inzicht, gevolgd door Juiste Motieven, Juist Spreken, Juiste Handelingen en Juist Levensonderhoud. Er is echter iets voor te zeggen om het begrip ‘juist’ te vervangen door ‘zuiver’. Niet als synoniem, maar ‘zuiver’ in de zin van ‘zuiveren’. Dit verwijst naar een werkwoord, een activiteit en wel een continue activiteit. Het Achtvoudig Pad begint dan met Zuiver Inzicht enz. Op deze manier kunnen wij voorbij de ethische aspecten komen en verbinding maken met de diepere lagen van het Pad.

Het begrip Inzicht moet ook nader bestudeerd te worden. Het begrip Inzicht (samma ditthi) laat zich moeilijk vertalen: soms als zien of zienswijze, diepe kennis, begrip, wijsheid. Meestal wordt uitgelegd dat juist of zuiver inzicht betekent dat men doordrongen is van de drie fundamenten van het bestaan, maar er is meer. Zuiver Inzicht is gericht op een fundamenteel begrip: prajna. Prajna dat moeilijk te vertalen is: wijsheid, doorleefde wijsheid, diepe kennis etc. Maar deze vertalingen raken niet echt de wortel van het begrip prajna. De vraag is dan ook of het verstandig is om het begrip te willen vertalen. Prajna is misschien niet geschikt om te vertalen, d.w.z. omgezet te worden in een ander begrip dat wij dan zgn. begrijpen.

Zuiver Inzicht heeft verschillende aspecten: het verwijst aan de ene kant naar de kenmerken van het bestaan: de vergankelijkheid, het lijden en de mythe van het ego en aan de andere kant verwijst het naar prajna.

Een andere vraag is waarom het Achtvoudig Pad begint met de verwijzing naar prajna. Is het niet logischer om dit als laatste fase te zien i.p.v. als de eerste? Hieromtrent bestaan vele meningen en er zijn argumenten om te stellen dat er geen opeenvolging zit in het Achtvoudig Pad. Toch denk ik dat het juist is dat de beschrijving begint met prajna.

Om prajna te leren kennen moeten wij het cognitieve denken overstijgen. We moeten prajnawillen ‘ontmoeten’ en vanuit die ontmoeting leren wij het stap voor stap kennen. Dit past bij de uitspraak:

De waarheid is inderdaad nooit door Boeddha gepredikt, aangezien men die in zichzelf moet realiseren.

Studie van het Achtvoudig Pad is bijzonder krachtig. Klassiek vindt dit onderzoek op drie niveaus plaats: op het cognitieve, het contemplatieve en het existentiële niveau. Het eerste niveau, het cognitieve niveau is het niveau van het onderzoek naar de betekenis. Het is een ‘verstandelijke’ benadering van het begrip. Wijzelf blijven als het ware buiten spel. Wij onderzoeken, maar laten onszelf niet zien.

Het tweede niveau is het contemplatieve niveau, het mediteren op pranja. Het gaat hierbij om in contact komen met de essentie van het begrip. Het is een ontmoeten, zoals je een mens en nog beter, een geliefde ontmoet en wil leren kennen. Als je je geliefde ontmoet, vraag je je niet af wat hij of zij ‘betekent’. Je zoekt niet naar definities. Je wil bij hem of haar zijn en hem of haar meemaken, beleven etc. In die situatie staan wij niet langer ‘buitenspel’, wij maken deel uit van de ‘ontmoeting’.

Het derde niveau is het ‘zijn’ of ‘worden’. Object en subject lossen als het waren in elkaar op, versmelten met elkaar. Het begrip prajna verdwijnt en de persoon is de belichaming geworden van prajna. Grappig genoeg ben je je het meestal niet bewust; het enige dat je ontdekt is dat de zoektocht tot rust gekomen is.

De Zen-Meester Dogen (1200-1253) zegt hierover:

Er op uitgaan en alle dingen bevestigen met het eigen zelf is misleiding; wanneer alle dingen naar voren komen en we door hen bevestigd worden is dat verlichting. Grote verlichting over misleiding past bij boeddha’s; grote misleiding over verlichting past bij levende wezens. Wanneer boeddha’s echt boeddha’s zijn, is er geen noodzaak voor hen zich dat bewust te zijn.

De Weg van de Boeddha bestuderen is zichzelf bestuderen. Zijn zelf bestuderen is zichzelf vergeten. Zijn zelf vergeten is verlicht worden door alle verschijnselen. Verlicht worden door alle verschijnselen bewerkstelligt het wegvallen van eigen lichaam en geest, evenals van die van anderen. Alle sporen van verlichting verdwijnen dan en deze spoorloze verlichting zet zich eindeloos voort.

Hoe lastig de tekst ook mag zijn, ik hoop dat je voelt dat alles wat in deze blog staat, in jezelf aanwezig is. M.a.w. het kompas in je leven heb je al in je bezit, je moet alleen nog de mogelijkheden van deze kompas ontdekken. Het Achtvoudig Pad, mits geduldig en op drie niveaus onderzocht, is een krachtig instrument om in de huidige turbulente tijd op koers te blijven.

De volgende studiebijeenkomst is op 19 mei om 20.00 in het studiecentrum De Koningslaan 6 te Amstelveen (voor meer info: klik hier).

Vragen of opmerkingen? Stuur een mailtje, dat wordt gewaardeerd.

Auteur: Mehdi Jiwa