Afgelopen week had ik weer verschillende discussies over de grote veranderingen in de maatschappij en de betekenis die deze veranderingen hebben op ons leven, nu en in de toekomst. Veranderingen zijn er natuurlijk altijd geweest en al deze grote veranderingen beïnvloeden ons leven. Het grote verschil met veel van de veranderingen in het verleden is dat nu op bijna alle terreinen gelijktijdig veranderingen plaatsvinden die ons leven fundamenteel raken. Deze veranderingen zijn ook geen kleine of grotere stappen op een bestaande weg, maar lijken meer op een drastische koerswijziging waarbij veel van wat wij belangrijk vonden en onze koers in het leven bepaalde, ter discussie komt te staan. Dit kunnen wij met recht een paradigma-shift noemen. Paradigma is hier een verzameling waarden, normen, meningen en ideeën die maken dat wij de wereld op een bepaalde manier waarnemen en interpreteren. Deze meningen en beelden kleuren ons leven. Er zijn veel voorbeelden te geven: als wij denken voor hoe vroeger (slechts enkele tientallen jaren geleden!) gekeken werd naar seks voor het huwelijk of huwelijk tussen twee geloven of ongetrouwd samenwonen en homoseksualiteit, etc. en wat dat betekende voor het leven van veel mensen, dan zien wij hoe denkbeelden een enorme invloed hebben op ons leven. Deze paradigma’s veranderen natuurlijk continu en toch doen wij vaak alsof onze zienswijze op dit moment de enige en juiste is. Dat dit in botsing kan komen met andere mensen die andere ideeën en meningen hebben, spreekt voor zich. Het erg belangrijk om je bewust te zijn dat je beïnvloed wordt door meningen uit een bepaalde tijdsgeest, maar dat je je ook realiseert dat deze meningen en zienswijzen veranderen. Meningen lijken onschuldig, maar zijn dat niet. Ze kunnen ieder mens heel diep raken.

In onze huidige tijd verschuiven een heleboel paradigma’s. Zonder te streven naar volledigheid is hier een lijstje met domeinen waar grote veranderingen plaatsvinden en die ons leven ingrijpend zullen veranderen:

De vraag is hoe wij op koers kunnen blijven zonder te verdwalen? Meer nog dan in het verleden wordt je teruggeworpen op jezelf en zal vanuit die kracht je koers moeten vinden. Het ‘in de voetsporen treden van je ouders en de vorige generatie’, zal in veel gevallen niet meer voldoen.

De volgende vraag is: hoe kunnen wij helpen bij dit proces of is hulp niet goed mogelijk? Ik denk dat hulp heel goed mogelijk is, maar het zal wel wat vragen.

De hulp zal m.i. komen vanuit het onderwijs. Er komen steeds meer studies en indicaties dat een groot deel van de beroepen die wij nu kennen over 5-10 jaar niet meer in hun huidige vorm bestaan. Het onderwijs loopt behoorlijk achter bij deze ontwikkeling en leidt nog steeds op voor ‘beroepen uit het verleden’, maar is niet klaar voor de ontwikkelingen van de nabije toekomst. Als er een te kort is van bepaalde beroepen, dan gaan wij nu meer mensen opleiden en over een jaar of vier zijn die dan beschikbaar. Maar dan is de samenleving al weer sterk veranderd en hebben wij weer behoefte aan andere functies. En zo lopen wij steeds maar weer achter de feiten aan. De oplossing ligt volgens mij voor de hand: we moeten minder opleiden voor een beroep of functie en meer gaan investeren in kinderen en jongeren zodat zij zelf hun toekomst vorm kunnen geven. Als het waar is dat de nieuwe generatie niet één maar ca. vijf beroepen zal gaan uitvoeren in hun werkzame leven, dan is continu leren en ontwikkelen een must. Onderwijs moet dan ook niet alleen plaatsvinden in de jeugd van de mens, maar continu beschikbaar zijn. Werken en leren zullen samen gaan en de samenleving zal zich transformeren tot een continu lerende samenleving en de mens zal zelf meer en meer gaan bepalen wat en hoe hij bepaalde zaken wil leren. Het centrale woord hierbij is ‘empowerment’. Wat dit begrip in de moderne tijd te betekenen heeft en hoe wij het vorm moeten geven, zal nader onderzocht worden. Eén ding is voor mij zeker: het initiatief en de kracht moet uit de mens zelf komen en het heeft geen zin te wachten tot de regering, de samenleving of onze omgeving de problemen gaan oplossen. De oplossing moet bij ieder mens van binnenuit komen, maar je kunt dit niet alleen. Je zult moeten samenwerken met anderen en elkaar ondersteunen in dit proces. Het onderwijs zou de handschoen moeten oppakken en zich niet alleen op de jeugd moeten richten, maar zich moeten klaar maken om de mens gedurende zijn gehele leven te blijven ondersteunen. Volgens mij is dit de enige manier om te voorkomen dat grote groepen mensen aan de kant gezet worden en geen functie meer hebben in het moderne arbeidsproces. De mens is een creatief en flexibel wezen en het verleden heeft vele malen aangetoond hoe mensen oplossingen vonden voor problemen. Creativiteit is misschien nog meer dan intelligentie een menselijke kwaliteit die benadrukt en ondersteund moet worden binnen het onderwijs. Als we meer aandacht gaan geven aan het creatieve vermogen van de mens, zal de mens steeds beter kunnen omgaan met veranderende situaties. Voor het onderwijs betekent dit echter een enorme paradigma-shift.

Auteur: Mehdi Jiwa