Onderwijs blijft het nieuws maar domineren. De meeste stukken bespreken de frustraties van ouders, kinderen, studenten en docenten. Te hoge werkdruk, te veel competitie, leren om alleen maar hoge cijfers te halen en weer door te mogen naar het volgende niveau, zijn terugkerende thema’s en het lijkt wel of we geen meter opschieten om deze problematiek aan te pakken. Op zich is dit verwonderlijk. Als we menselijke ontwikkeling, opvoeding en onderwijs als verschillende onderdelen van één proces zouden beschouwen wordt het veel eenvoudiger. Zoals ik al eerder schreef is en blijft het fundament van onderwijs een veilige omgeving.  Veilig voor het kind en veilig voor de docent. Het onderwijssysteem dient deze veiligheid te garanderen.  Uitgangspunt daarbij is: ‘regels zijn er ter bescherming, niet ter beperking’.

Menselijke ontwikkeling, opvoeding en onderwijs volgen allemaal hetzelfde patroon en horen de volgende uitgangspunten te respecteren: de eerste is: mensen zijn allemaal verschillend. Er is dus niet één vorm van onderwijs die voor alle kinderen geschikt is. Daarnaast is een mens een creatief wezen. Deze creativiteit moet centraal staan en het is absoluut schadelijk om een mens in een mechanisch keurslijf te proppen. Het ‘menselijke’ kan zich dan niet ontwikkelen en deze jonge mens komt zo niet tot bloei. Als we kijken naar de oude Oosterse tradities t.a.v. menselijke ontwikkeling, dan zien we dat het uitgangspunt altijd is geweest dat mensen verschillend zijn en binnen het proces van hun ontwikkeling zij hun authenticiteit moeten ontdekken en behouden. Kort samengevat zou je het als volgt kunnen formuleren: het hele ontwikkelproces is erop gericht om je talenten te ontdekken, deze te ontwikkelen en vervolgens beschikbaar te stellen aan de samenleving. Onderwijs dient deze ontwikkeling te volgen en hier gaat het vaak mis. Het systeem is nu leidend en ieder kind moet in het systeem passen. Indien niet, dan is het gevaar groot dat hij of zij een drop-out wordt. Onderwijssystemen die alleen maar focussen op winners en loosers, een systeem waar ieder kind continu onder hoge druk moet werken en geen rekening houdt met de individuele verschillen en behoeften, doet kinderen te kort. Niet alleen t.a.v. hun ontwikkelmogelijkheden, maar het werkt ook veel gezondheidsklachten in de hand, zoals depressie, burn-out en andere stress gerelateerde ziekten, inclusief overgewicht (t.g.v. slechte voeding) en diabetes. Steeds weer zien we dat er gesproken wordt over de kosten van het onderwijs, terwijl het feitelijk een investering is in de toekomst van onze samenleving. Het is verstandig om ook eens te kijken naar de kosten voor de gezondheidszorg en de lifestyle ziekten waar we met ons hoog competitieve onderwijs mede voor verantwoordelijk zijn. Het rekensommetje is dan snel gemaakt: een beperkte investering in het onderwijs kan een aanzienlijke kostenreductie geven in de gezondheidszorg.

Is dit allemaal een utopie? Niet het minst. Mensen als Ken Robinson houden hier al jaren een pleidooi voor. Een prachtige lezing is te vinden op YouTube (Engelstalig).

Daarnaast zijn veel van deze principes geïntegreerd in het onderwijssysteem in Finland, dat één van de beste vormen van onderwijs heeft (zie onderstaand filmpje). Het is dus wel mogelijk, als we maar willen en de uitgangspunten van menselijke ontwikkeling, opvoeding en onderwijs niet loslaten: een veilige omgeving creëren met voldoende aandacht voor de individuele verschillen tussen mensen, de creativiteit waarborgen en het aloude uitgangspunt van ontwikkeling respecteren: het ontdekken, ontwikkelen en beschikbaar stellen van je talenten aan de samenleving.

Auteur: Mehdi Jiwa