Deuren kijken

Kennis van de Upanishads

Als ik deze blog schrijf, ben ik druk bezig een boek te schrijven over ‘de kennis in de Upanishads. Haar betekenis voor de moderne mens’. De Upanishads zijn voor mijn een haast onuitputtelijke bron van inspiratie en het zou mooi zijn om iets van mijn liefde voor de Upanishads over te kunnen brengen. Dat is echter niet zo eenvoudig, omdat de Upanishads behoren tot de oudste geschriften van de Indiase traditie en onderdeel uitmaken van de Veda’s. Dat maakt dat de taal en de beelden die gebruikt worden nogal ‘exotisch’ zijn en lang niet gemakkelijk te begrijpen en aan te voelen. Ik ga het toch proberen in mijn nieuwe boek, maar jullie moeten nog even geduld hebben, want het is nog niet af.

Het begrip ‘dâma’

Tijdens het schrijven kwam ik echter iets interessants tegen dat ik nu alvast wil delen met jullie. Er zijn een paar begrippen die erg belangrijk zijn, maar ik ben bang dat wij daar vaak een verkeerd of beperkt beeld bij hebben. Je komt heel vaak tegen bij de studie van de Upanishads, de Bhagavad Gita en andere geschriften dat je een bepaalde ‘deugd’ moet ontwikkelen die genoemd wordt ‘het beheersen van je zintuigen’ of het ‘terugtrekken van je zintuigen’, Het blijft alleen onduidelijk wat hiermee bedoeld wordt. Vaak betekent het in de praktijk dat je niet naar bepaalde dingen mag kijken of luisteren, dat je een ‘prikkelarme’ omgeving moet opzoeken etc.

Maar er lijkt iets niet te kloppen: steeds weer wordt gezegd in diezelfde geschriften dat de gehele schepping doordrongen is door het Absolute, het goddelijke en vol is van schoonheid, harmonie, kortom glorievol is. Maar als je je zintuigen afwend van de schepping, hoe kom je dan in contact met deze schoonheid en glorie? Hier lijkt iets mis te gaan.

‘Do’s’ en ‘dont’s’

Ook onze eigen cultuur zit vol met ‘do’s’ en ‘dont’s’. De mens werd lang gezien als een ‘zondig’ wezen waar wat aangedaan moest worden. Als we kijken naar de geschiedenis van onze cultuur en religie zien we heel veel onderdrukking: genieten was verdacht, seksualiteit iets vies waar je maar beter niet over sprak, plezier maken ook graag met mate. Hoe zijn al deze dingen, die eeuwen lang de mens hebben beïnvloed te rijmen met de schoonheid, straling en glorie van het Absolute of goddelijke?

Een nieuwe manier om naar ‘beheersing van je zintuigen’ te kijken

Ik denk dat het waard is om nog een keer heel mild en ‘nieuw’ naar dit begrip te kijken. Bij de studie van de Upanishads, neem je dan zo’n begrip mee in je meditatie en je kijkt wat er bovenkomt en hoe dit past in de context van de studie. Hoe past het bij het ‘doordringen’ in de kennis van de Upanishad? In de loop van vele jaren, begon ik ‘het beheersen van je zintuigen’ meer te zien als het ‘zuiveren van je zintuigen’ of je ‘zintuigen tot rust brengen’. Hier heb ik een ervaring mee die ik graag wil delen. Het is heel persoonlijk, maar het illustreert hopelijk wat ik bedoel.

Florence en ‘deuren kijken’

Vanaf mijn 18^e ben ik dol op Florence. Ik vind het één van de mooiste steden en ik ben ook dol op de kunst die hier zo overvloedig aanwezig is. Er is zoveel moois te zien en te ontdekken op zo’n klein oppervlak. Het is ongelofelijk. Maar het gevaar is dat je veel te veel tot je neemt. Het is dan alsof je te veel eet en dan word je ziek. Florence is een enorm ‘buffet van kunst’. Bij het ‘nuttigen’ van dit buffet moet je maat houden.

Toen ik voor het eerst naar Florence ging, kreeg ik een boekje onder ogen waarin de schrijver (helaas ben ik zijn naam vergeten) waarschuwde voor het ‘gevaar’ van je blootstellen aan te veel kunst. Maar hij had een tip. Hij raadde aan om eerst je zintuigen en in het bijzonder je ogen te ‘zuiveren’. Hoe moet dit dan? Hij schreef dat je het beste de eerste dag in Florence niet te veel doet. Een beetje rondwandelen en niet te veel nieuwe dingen bekijken. Hij raadde deze ‘oefening’ aan: ‘ga eens deuren kijken’. Florence heeft veel oude gebouwen en er zijn veel oude deuren. Iedere deur is anders. Er zijn grote deuren en kleine, luxe deuren en deuren die oud en kapot zijn. De oefening was: wandel door een paar straatjes waar het niet te druk is (op zich al een kunst om die in Florence te vinden) en kijk alleen maar naar deuren. Ik heb dit gedaan (en doe het nog als ik in Florence kom) en het had een wonderlijke uitwerking. Het lijkt wel of je ogen tot rust komen. Je gaat ook steeds meer details zien. Het lijkt alsof iedere deur zijn eigen verhaal heeft en je dit op de een of andere manier probeert te vertellen. Dan moet je natuurlijk wel even de tijd nemen om naar dit verhaal te luisteren.

Even rust voor je verder gaat

Als je zo een half of heel uur hebt gewandeld en je neemt even iets te drinken op een terrasje en gaat daarna naar een museum, dan ervaar je de uitwerking van deze oefening. De schrijver van het boekje raadde ook aan om niet te veel te gaan bekijken in een museum. Dat is wel een uitdaging, want het is niet gemakkelijk om aan een kaartje (dat behoorlijk duur is) te kopen en dan ga je ook nog naar maar een paar zalen toe. Een goede Nederlander wil waar voor zijn geld en probeert het liefst zoveel mogelijk te zien. Ik raad je toch aan om het een keer niet te doen. Een paar mooie schilderijen of fresco’s en dan rust.

Je zintuigen tot rust brengen

Deze tips kan je ook toepassen bij je studie van Upanishads of andere geschriften. Je zintuigen (niet alleen je ogen) tot rust laten komen, dan te kijken, te luisteren, te ruiken, te proeven of te voelen, afhankelijk wat het meest voor de hand ligt, dan niet te veel indrukken opdoen en je zal zien dat je zintuigen veel scherper en intenser waarnemen. Wat een verschil.

Dit ’tot rust brengen van je zintuigen’ is niet je afkeren van de zintuiglijke wereld; het is er op een verstandige manier mee omgaan. Het zou goed zijn als wij iets meer zorg en aandacht aan onze zintuigen zouden besteden. Ze zijn zo mooi en kunnen zo veel, maar we gaan er niet altijd respectvol mee om. Deuren kijken is een spirituele oefening om respect te krijgen voor het mooie instrument, je zintuigen, dat je gekregen hebt. Als je deze oefening ook toepast bij je studie, zal je heel andere kennis ontdekken in de prachtige geschriften die de mensheid rijk is.

Reageren? Stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl