Standpunt creëert realiteit

Een diepzinnig filosofisch thema

Eén van de meest diepzinnige thema’s in de filosofie is het thema van vrije keuze. We denken vaak dat het heel natuurlijk is dat we zelf keuzes maken in ons leven en dat wij daar vrij in zijn. Maar een beetje onderzoek laat zien dat vrije keuze een mysterieus begrip is.

Momenteel ben ik bezig een boek te schrijven over Vidya-meditatie. Een meditatievorm waar ik al eerder over geschreven heb en waarvan ik denk dat hij van grote waarde is voor onze huidige tijd en samenleving. Vidya betekent ‘kennis’ of ‘wetenschap’, maar is ook een meditatievorm die je voorbij de wereld van ‘naam en vorm’ voert. Juist deze methode is in staat om je te helpen om zelf na te denken en niet alleen maar meningen van anderen te over te nemen en er achteraan te lopen.

Al schrijvend stuitte ik echter op het oude probleem: hoe ‘vrij’ of ‘objectief’ kunnen wij kijken naar de realiteit waarin wij leven en hoe ‘vrij’ zijn wij om daarin keuzes in te maken?

Vidya-meditatie

De Vidya-meditatie is diep geworteld in de kennis en wijsheid die te vinden is in de Indiase Upanishads. Duizenden jaren oude teksten uit een geheel andere traditie en tijd dan de onze. Wij kijken met onze Westerse ogen uit de 21-eeuw naar deze teksten en betrekken alles wat we lezen of denken te begrijpen op situaties uit ons eigen leven. Maar wat zien wij eigenlijk? Zien wij de wereld van de Upanishads of zien wij een zelfgemaakte werkelijkheid en zoeken wij naar argumenten en kennis die ons wereldbeeld bevestigen? En hebben wij hier keuzes in?

Een verhaal uit de Katha Upanishad

Al schrijvend kwam ik uit op een passage uit de Katha Upanishad die mogelijk een nieuw licht werpt op deze problematiek. Het verhaal gaat als volgt: er was eens een man die niet bijzonder rijk was en die zo graag de hemel wilde verwerven. Volgens zijn traditie moest hij een groot offer brengen en daarbij giften schenken aan ‘mensen die deze giften waard waren’. Hij schonk zijn oude koeien die geen melk meer gaven en die geen kalveren meer konden krijgen en veelal ook nauwelijks nog konden eten en drinken als gift.

Hij had ook een zoon, Nâciketas genaamd. Nâciketas was nog jong en niet bijzonder geschoold, maar had een zuiver hart en een bijzonder gevoelige natuur. Terwijl hij zijn vader gadesloeg dacht hij dat dit niet het juiste offer was. De giften waren niet veel waard en Nâciketas spoorde zijn vader aan om ook iets dat echt waarde had te schenken. Zijn vader negeerde de opmerkingen van zijn zoon, maar Nâciketas herhaalde zijn opmerkingen een tweede en derde keer.

Toen werd zijn vader boos en in zijn boosheid deed hij iets waar hij onmiddellijk spijt van had: hij zei tegen zijn zoon: ‘ik geef jou weg en wel aan de Dood’. Hoewel hij zijn woorden onmiddellijk wilde herroepen, was Nâciketas het daar niet mee eens. Als we woorden spreken die we zo weer kunnen herroepen, wat hebben de woorden dan nog voor zin? Nâciketas gaat naar het huis van de Dood, maar hij gaat niet naar het huis van de Vernietiger, zoals zijn vader het zag, maar naar het huis van een groot leermeester, Yama, zoon van de zon, de kenner van het Allerhoogste. De rest van de Katha Upanishad gaat over het onderricht dat de Dood aan Nâciketas gaf.

Het standpunt van de vader en van de zoon zijn verschillend

Deze eerste passage bevat al een paar vidya’s (verborgen stukjes kennis) die je mee kan nemen in je meditatie. Het standpunt van de vader en van Nâciketas was heel verschillend. Zijn vader wilde de hemel verwerven, maar wilde niet veel geven. Nâciketas wil zuiverheid, het mooiste en is bijzonder standvastig. Zijn vader geeft hem in zijn woede aan de Dood (Mrityu), maar Nâciketas heeft ook hier een ander standpunt: hij ziet de Dood als de kenner van het Allerhoogste. Welke leraar zou hem beter kunnen vertellen over de wereld die voorbij de invloed van de dood ligt, dan de Dood zelf? Wat een uitgelezen kans!

Standpunt creëert realiteit

Standpunt creëert een realiteit en in deze realiteit leef je en maak je keuzes. Natuurlijk ben je ook geplaatst op een bepaalde plaats en in een bepaalde tijd. Maar hoe je er tegenaan kijkt en welke mogelijkheden je wel of niet ziet, wordt voor een belangrijk deel bepaald door het standpunt dat je inneemt. Wil je verandering in je leven?

Je kan proberen naar een andere plaats op aarde te gaan, misschien is het daar beter. Wat je in ieder geval kan proberen is oog te krijgen voor de invloed van verschillende standpunten. Mensen komen snel met elkaar in conflict. We denken dat we het over dezelfde realiteit hebben en die misschien anders interpreteren, alsof de realiteit waarin wij leven iets ‘objectiefs’ is, maar de andere kant is ook interessant: als wij een ‘eigen’ realiteit maken door het innemen van een bepaald standpunt en een ander doet dat ook, dan leven we ieder in een andere wereld.

Een belangrijk deel van het filosofisch onderzoek is er daarom op gericht je eigen standpunt eens los te laten en vanuit het standpunt van de ander te kijken. Vervolgens gaat het onderzoek verder naar de gemeenschappelijke wortel die ten grondslag ligt aan de verschillende standpunten.

Verander je standpunt en je leeft in een andere realiteit. Je moet deze woorden niet voor waar aannemen, maar neem ze eens mee in je meditatie en kijk wat ze doen. Vrij zijn betekent ook dat je van standpunt kunt wisselen, zonder dat je dat wat je werkelijk weet geweld aan doet. Maar om dit te kunnen doen, is het belangrijk dat je zelf leert na te denken. Vidya-meditatie is hierbij een groot hulpmiddel.

Wil je reageren op deze blog of heb je vragen? Stuur mij dan een mailtje. Ik ontvang ze graag. Het mailadres is info@filosofieenmeditatie.nl