In deze blog bespreek ik de uitdaging van het beheersen van de zintuigen volgens oude spirituele teksten en hoe we dit kunnen toepassen in ons dagelijkse leven. De oude teksten beschrijven een manier van leven waar we vaak ver van afgedwaald zijn. En het is aan ons om dat weer nieuw ‘leven’ in te blazen. Persoonlijk vind ik dat een hele mooie uitdaging. Maar je komt ook een paar ‘hobbels’ op de weg tegen. Je kan de aanwijzingen niet zomaar vrijblijvend gebruiken. Het vraagt ook om een bepaalde ethiek en om een aantal spirituele disciplines. Sommige zijn heel logisch: je moet niet stelen, geen geweld plegen, de waarheid liefhebben en spreken. Dat is goed mee te voelen, maar er zijn er ook een paar waar de gemiddelde mens kippenvel bij krijgt. Wat moet je daar nu mee? Ik wil er graag vier bespreken: het beheersen van de zintuigen, afstand doen, verstervingen of boetedoening en kuisheid of celibaat. Ik hoop dat jullie ook voelen dat ze nou niet direct uitnodigen om het ‘spirituele pad’ te betreden. Maar laten we eens goed kijken.

In deze blog zal ik mij richten op ‘het beheersen van de zintuigen’ en in volgende blogs ga ik met dit lijstje verder.

Beheersen van de zintuigen

Deze aanwijzing kom je in bijna alle geschriften op de een of andere manier tegen: zintuigen beheersen, onder controle krijgen, terugtrekken. Wat moeten we nu doen? Moet je je ogen en oren sluiten? Dat lijkt toch niet logisch. We zijn geboren in een schepping en hebben zintuigen gekregen en is de aanwijzing nu dat we onze zintuigen niet moeten gebruiken? Dat kan niet kloppen. Maar wat dan wel? Kijk eens naar deze uitspraak uit de Bhagavad Gita:

Wanneer hij zijn zintuiglijke vermogens volledig kan terugtrekken uit de wereld van de objecten, zoals een schildpad zijn ledematen intrekt, dan is zijn wijsheid standvastig geworden. (Bhagavad Gita II, 58)

Hoe moeten wij dit nu gebruiken in ons dagelijkse leven? Wat moeten we doen? Waar het natuurlijk om gaat is dat we ons keer op keer laten verleiden door fysieke objecten en hier vervolgens door gebonden worden. Door de zintuiglijke indrukken worden wensen opgeroepen en die zetten ons vervolgens aan om dingen te gaan doen om ze te vervullen. Maar door weg te lopen of een omgeving te vinden waar we niet worden ‘verleid’ lossen we het probleem niet echt op. In latente vorm blijft het bestaan en zo gauw we weer geconfronteerd worden met onze geliefde objecten, worden de wensen weer geactiveerd. Weglopen of je fysiek terugtrekken is dus niet de oplossing. Je bent jezelf meer voor de gek aan het houden. Wat dan wel?

Eeuwen lang zijn de instructies letterlijk genomen

Hoewel eeuwen lang deze instructies letterlijk zijn genomen en men de oplossing zocht in het zich onthouden van allerlei dingen, is dit waarschijnlijk niet de meest intelligente manier geweest. Je ziet hetzelfde bij het celibaat: geen seksuele relaties aangaan, is niet hetzelfde als celibaat. De seksuele impulsen zijn heel natuurlijk in de schepping en het je geforceerd onthouden, onderdrukt, maar lost niet op. De gevolgen kan je nu bijna dagelijks in het nieuws zien over het misbruik van kinderen door priesters en andere geestelijken. Ik kom hier later nog uitgebreid op terug.

Je moet de aanwijzingen zelf onderzoeken

Er is een slimmere manier om te ontdekken wat het  betekent om de ‘zintuigen te beheersen of onder controle te krijgen’. Het eerste wat we moeten doen, is het idee loslaten dat ‘ik’ dit moet doen. Dat geeft al ruimte. De vraag wordt dan: wanneer komen de zintuigen tot rust? Wanneer worden zij niet aangetrokken door bepaalde objecten en worden wij niet in beweging gezet door onze wensen en verlangens? Mooie vragen om mee te nemen in je meditatie. Ik heb al veel geschreven over de ‘inzichtmeditaties’, zoals de Vidya-meditatie[1].

Je moet je eigen ervaringen en inzichten opdoen en niet die van iemand anders kopiëren. Ik kan iets delen van mijn eigen ervaringen, maar alleen als interpretatie en niet omdat dit de werkelijke betekenis is. Je moet zelf aan de slag en je moet het begrip plaatsen in deze tijd en op deze plaats en steeds weer blijven spiegelen wat het je te zeggen heeft en hoe dit bijdraagt aan het diep kunnen doordringen in spirituele kennis. Vidya-meditatie streeft niet naar het verkrijgen van antwoorden, maar wil de vragen tot ‘levende’ vragen maken. Je moet niet streven naar antwoorden. Antwoorden zijn ‘vragen-doders’. Het is juist de kunst om de vragen ‘levend’ te laten en van antwoord naar antwoord te reizen.

Het tot rust laten komen van de zintuigen

Voor mij is het ‘beheersen van de zintuigen’ meer het ‘tot rust laten komen van de zintuigen’. Hoe gaat dat? Heel natuurlijk. Op het moment dat je je geest op iets dat voor jou heel belangrijk is richt, dan worden andere zintuigelijke objecten ‘grijs’. Ze ontkleuren en worden minder belangrijk. DE Bhagavad Gita beschrijft dit proces heel precies:

De objecten der zinnen wenden zich af van hem die zich onthoudt van voedsel, maar de aantrekkingskracht (smaak, rasa) blijft bestaan. Als men echter de Allerhoogste heeft gezien, houdt ook dit verlangen op. (Bhagavad Gita II, 59).

De uitdaging is dus minder het proberen te controleren van de zintuigen dan het vinden van wat voor jou het allerbelangrijkste is in het leven. Als je dat gevonden hebt, kan je zonder probleem in de wereld blijven leven zonder steeds gebonden te worden door zintuiglijke objecten. Ik ben benieuwd of je hiermee iets kan. In de volgende blog ga ik verder met ‘afstand doen’.

[1] Als je interesse hebt, zie dan het boek: ‘Vidya-meditatie, op zoek naar tijdloze, universele kennis’.

Wil je reageren? Stuur een mail naar: info@filosofieenmeditatie.nl