In de afgelopen blog heb ik aangegeven dat ik een aantal blogs zou schrijven over hoe je kunt studeren uit de Bhagavad Gita. Ik zou ook deze keer weer dit thema behandelen. Echter, er is iets tussengekomen. Afgelopen zondag (18 februari 2018) hebben wij een Meditatiedag gehad en daar heb ik het ‘nieuwe’ meditatieprogramma gepresenteerd. Van verschillende kanten kwam de vraag om hier iets over op te schrijven en dit te delen met de mensen die er niet bij konden zijn. Vandaar dat ik nu eerst een poging zal wagen om de update van het meditatieprogramma binnen de SFM te behandelen.

Om te begrijpen waarom en hoe wij het programma hebben veranderd, moeten we eerst terug gaan naar de tijd dat onze organisatie werd opgericht. Het was 1995 en toen werd er heel anders tegen meditatie aangekeken dan nu. Meditatie was nog iets vreemds, iets zweverigs en zelfs obscure. Toen wij ons eerste studiecentrum in Amstelveen kregen, hebben wij bijna een hele bestuursvergadering gewijd aan de vraag of wij het naambordje ‘Stichting Filosofie en Meditatie’ wel op de deur konden plakken. Wij vroegen ons af: ‘wat zou de buurt hiervan vinden?’ en kan het woord meditatie wel aan de gevel worden gehangen.

In die jaren hebben wij veel tijd en energie gestoken om uit te leggen wat meditatie is en welke technieken gebruikt kunnen worden en wat de verschillende effecten van meditatie zijn. Heden ten dagen is de situatie geheel anders: veel mensen zijn op de een of andere manier bekend geraakt met het fenomeen en velen hebben al ruime ervaring met meditatie. Hoewel langzamerhand van alles en nog wat onder de titel ‘meditatie’ wordt gerangschikt, hebben we toch het gevoel dat het accent dat eerst lag op het leren van de techniek nu verschoven dient te worden naar de volgende fase.

Wat wordt hiermee bedoeld? Meditatie gaat verder dan alleen het aanleren en beoefenen van de techniek. Dit is een belangrijke eerste stap, maar niet het einde van de reis. Als men eenmaal geleerd heeft om ontspannen te kunnen zitten, te rusten en toe te kijken op de adem en de stroom van gedachten en gevoelens die steeds oprijzen in onze geest en weer verdwijnen, eventueel aangevuld met een visuele meditatie of de herhaling van een mantra (japa), is het tijd voor de volgende stap.

Deze stap kan men op verschillende manieren beschrijven. Ik gebruik graag: ‘het mediteren in de activiteiten van het dagelijks leven’. Eén van de Zen-meesters die de nadruk heeft gelegd op deze belangrijke stap, was de Zen-meester Hakuin Ekaku (1686-1768). Hij was een beroemd, begaafd kalligraaf en zijn laatste kalligrafiewerk was een reusachtig karakter voor ‘temidden’ met het opschrift ‘Meditatie TEMIDDEN van activiteiten is een biljoen maal meer waard dan meditatie in stilte’. Dit doet recht aan het gezegde dat de Zen-traditie de ‘religie van de dagelijkse handelingen is’. Ik doe niets af aan het belang om te mediteren in diepe stilte, maar de andere kant, de meditatie temidden van de activiteiten van alledag, is zeker zo belangrijk.

Het focus in het meditatieprogramma dat de SFM aanbiedt, zal een enigszins verschoven worden van het aanleren van de techniek naar het vertalen van de meditatie in de activiteiten van het dagelijks leven. Hoe moeten we ons dit voorstellen? Wel, dat is niet zo moeilijk. We moeten ons realiseren wat de essentie is van wat wij meditatie noemen. In de Indiase traditie zijn er vele woorden voor die allemaal in hun hoofd- of bijbetekenis meditatie betekenen in de zin van ‘in verbinding willen komen met…..’ Met wat wordt niet vernoemd; dat blijft open.

Dit ‘in verbinding willen komen met’ is de grondhouding die door alle vormen van meditatie heen loopt, zowel in de vormen die wij in stilte beoefenen, als de vormen van meditatie zie wij in actie beoefenen.

Als we kijken naar meditatie in actie leidt deze innerlijke houding om ‘ín verbinding willen komen met….’ naar een houding om de persoon of situatie die voor ons ligt werkelijk te willen ontmoeten. Deze open houding maakt dat wij voorbij de uiterlijke vorm en onze meningen en ideeën, die wij over deze bepaalde persoon of situatie hebben, gaan en verbinding willen maken met een diepere vorm van ontmoeten.

Een tweede aspect van deze vorm van meditatie is dat je gericht bent ‘op het welzijn van de situatie’. Het gaat dus niet zozeer om wat je er zelf aan hebt (what’s in it for me), maar dat je kijkt naar wat nodig is voor het grotere geheel. Wat heeft de situatie nodig om een volgende stap te kunnen zetten?

Als deze houding zich verder verfijnt, dan volgt de volgende stap heel natuurlijk, namelijk het gericht zijn op harmonie. Het streven naar een verbetering of verfijning van je eigen situatie kan niet (meer) zonder rekening te houden met het welzijn van de ander. Als onze eigen situatie verbetert maar ten koste gaat van het welzijn van anderen (of ten kosten van de natuur etc), is dat niet verenigbaar met de harmonie waar wij en de ander en onze omgeving onderdeel van uitmaken.

Er is nog zo veel meer over deze transformatie van de meditatie te zeggen en het kan op zoveel verschillende manieren, maar misschien is het voldoende voor nu om nog één aspect te benoemen, namelijk het gericht blijven op het ‘doel’ of ‘Ideaal’. Hiermee wordt bedoeld dat hoe eenvoudig de handeling ook mag zijn (huishoudelijk werk, met elkaar spreken of spelen etc.) er altijd een hoger of groter doel is dat impliciet aanwezig is en dat ons ‘innerlijke kompas’ hier altijd op gericht is.

Naast de technieken van meditatie en de vertaling van de meditatie in de praktijk van alledag is er nog een derde level dat aandacht behoeft. Dit level zouden we kunnen noemen: ‘de meditatie als levensweg’. Wat hiermee wordt bedoeld, is eigenlijk het complement van het tweede aspect, de vertaling in de activiteit van het dagelijks leven. In deze tweede fase zijn wij het die ons inspannen, ons richten op verfijning etc. en zo hopen wij een stapje verder te komen op de weg van meditatie. In de derde fase is het omgekeerd: niet wij nemen het initiatief, maar het initiatief lijkt van buiten ons te komen. Het wordt genoemd een ‘roep’ of een ‘tikje op je schouder’. Je wordt geroepen en reageert, zonder eigen initiatief, zonder weerstand.

Ik hoop dat duidelijk is hoe het vernieuwde programma er uit kan komen te zien. We zullen zeker nog aandacht besteden aan de verschillende technieken en dit vooral doen in relatie met verschillende doelgroepen, zoals zij die innerlijk tot rust willen komen en hun innerlijke balans willen verbeteren, meditatie voor kinderen en ouders, voor mensen met stress gerelateerde en burn-out klachten, mensen die een diepe innerlijke somberheid voelen en ouderen en zieken. De methodes voor al deze (en andere) groepen verschillen een beetje, maar zijn alle, zonder uitzonering, bijzonder nuttig. Daarnaast zullen programma’s worden aangeboden om de vertaalslag te maken van meditatie in stilte naar meditatie in de praktijk van de dagelijkse handelingen. Tot slot komen er meditatiedagen om contact te maken met de meditatie als levensweg.

Indien er nog vragen en opmerkingen zijn, wees dan zo vriendelijke deze per mail aan mij te zenden (dit wordt gewaardeerd)

Auteur: Mehdi Jiwa