Recent hebben wij een retraiteweek gehad in ons retraitecentrum in Brognon gewijd aan het Achtvoudig Pad van Boeddha. De bedoeling was om te kijken wat het Achtvoudig Pad ons te bieden heeft in een tijd dat er grote maatschappelijke veranderingen plaatsvinden. Dat wij midden in een periode van grote verandering zitten, moge duidelijk zijn: er zijn grote veranderingen t.a.v. arbeid, gezondheidszorg, ouderenzorg, pensioenen etc. Steeds meer jongeren verliezen hun belangstelling voor de ‘klassieke stippen op de horizon’: een goede opleiding, een goede baan, een partner, een huis, een gezin etc. zijn niet langer voldoende. Er moet iets meer zijn: het streven naar een comfortabel leven is niet (meer) het ultieme doel in het leven. Het leven moet betekenis en zin hebben. En hier wordt het moeilijk. Hoe kan je betekenis aan je leven geven, hoe weet je dat wat je gedaan hebt in het leven nuttig was?

 Hoewel de welvaart de laatste generaties is toegenomen en we hierin succesvol zijn geweest, is er ten aanzien van zingeving en betekenis geven aan het leven eerder een verarming opgetreden. Er zijn maar weinig plaatsen waar de jongeren terecht kunnen als het gaat om inspiratie. Scholen worden steeds meer leermachines en de prestatiedruk en concurrentie wordt steeds groter. Er is nagenoeg geen plaats meer in het onderwijs voor menselijke ontwikkeling en het zoeken naar betekenis.

 Het Achtvoudig Pad van Boeddha werd klassiek altijd geformuleerd als juist inzicht, juiste motieven, juist spreken, juist handelen, juist levensonderhoud, juiste inspanning, juiste waakzaamheid en juiste concentratie. Dit woordje ‘juist’ maakte het vaak erg moraliserend: er was een lijstje met ‘juist’ en een lijstje met ‘onjuist’. Er was weinig ruimte voor zelfonderzoek. Onze samenleving had (heeft) duidelijke ideeën over wat ‘juist’ is en wat ‘onjuist’ is en het moeilijk om deze meningen los te laten. Om op een nieuwe en frisse manier naar het Achtvoudig Pad te kijken is het hulpmiddel om het woordje ‘juist’ te vervangen door ‘zuiver’ en wel in de betekenis van ‘zuiveren’, een continu proces.

 Een tweede hulpmiddel is om het Achtvoudig Pad niet als een hiërarchische opeenvolging van te nemen stappen te zien, maar als een circulerend proces dat ronddraait rond een kernbegrip, namelijk prajnâ. Dit begrip wordt veelal vertaald met wijsheid of diep inzicht, maar het laat zich niet graag vertalen. Het is een mysterieus begrip dat het beste gekend kan worden door er verbinding mee te maken en te gebruiken in je eigen leven. Alle acht aspecten van het Achtvoudig Pad hebben tot doel om in verbinding te komen met prajnâ en het te leren kennen. Kennis en toepassing van het Achtvoudig Pad is prajnâ en deze prajnâ is een sturende kracht in je leven en geeft je richting in het leven en zorgt er voor dat je op koers kunt blijven, ook in een sterk veranderende samenleving. Het beoefenen van het Achtvoudig Pad is een proces van continue verfijning en het heeft betrekking op ons inzicht, onze motieven, ons spreken, ons handelen en de wijze van ons levensonderhoud, maar ook op onze inspanning (en ontwikkeling), onze waakzaamheid en oplettendheid en tenslotte op onze concentratie en meditatie. Hoe deze continue verfijning mogelijk is zal ik proberen te illustreren aan de hand van een voorbeeld. De grote Zenmeester Ryokan 1758-1831) had de vreemde gewoonte om af en toe briefjes aan zichzelf te schrijven. Je kunt er om lachen, want ze zijn best humoristisch, maar het laat ook zien hoe hij aan het oefenen was om steeds weer te verfijnen. Hier volgt een briefje aan hemzelf over spreken.

 Denk er aan je moet niet:
te veel praten,
te snel praten
praten zonder dat het gevraagd wordt,
nodeloos praten,
met je handen praten,
grof terugpraten,
minachtend glimlachen over iemands woorden,
elegante Chinese uitdrukkingen gebruiken,
snoeven,
vermijden om rechtstreeks te praten
praten alsof je het goed weet,
van de hak op de tak springen,
modieuze woorden gebruiken
praten over gebeurtenissen die niet veranderd kunnen worden,
spreken als een geleerde,
directe vragen vermijden,
kwaad spreken over anderen,
overdreven praten over verlichting,
doorgaan als je dronken bent,
op een aanstootgevende manier praten,
tegen kinderen schreeuwen,
fantastische verhalen verzinnen,
spreken terwijl je kwaad bent,
schelden,
de mensen waartegen je spreekt negeren,
schijnheilig praten over goden of boeddha’s,
vleierige taal gebruiken,
flatteuze taal gebruiken,
praten over zaken waar je niets van af weet,
het hoogste woord voeren,
achter iemands rug om praten,
verwaand praten,
kwaadspreken over anderen,
opzichtig gebeden zingen,
over het aantal aalmoezen klagen,
langdradige toespraken houden,
geaffecteerd spreken als een kunstenaar,
geaffecteerd spreken als een theemeester[1].

 Misschien kunnen wij voor onszelf ook zo’n lijstje maken en ons voornemen om ons spreken en denken iets te verfijnen. Zo wordt het Achtvoudig Pad voor ons relevant en helpt het ons om contact te maken met de diepe innerlijke wijsheid zodat wij van daaruit kunnen gaan leven en werken en dit innerlijk weten zal zeker bijdragen om ons op koers te houden, ook in een sterk veranderende wereld.

[1] John Stevens. Drie Zenmeesters, Ikkyu, Hakuin Ryokan. Karnak, 1993, pag 140.

Auteur: Mehdi Jiwa