Wat heb ik eraan?

De grote filosofische systemen uit Oost en West hebben een aantal dingen met elkaar gemeen. We kunnen dit de universele wetten of principes noemen die in alle systemen aanwezig zijn en die ook vandaag de dag nog springlevend zijn. Eén steekt er met kop en schouders bovenuit: we moeten loskomen van onze egoïstische en egocentrische motieven.

Menselijke ontwikkeling is het thema en menselijke ontwikkeling is mogelijk en noodzakelijk. Er is echter een voorwaarde aan verbonden. Normaal gesproken zijn wij continu bezig met de vraag: ‘wat heb ik er aan?’, ‘what’s in it for me?’ En als we het iets groter maken: ‘wat heeft mijn gezin er aan?’ Hoe invoelbaar ook, er is geen levensfilosofie die een dergelijke innerlijke houding niet ziet als het grootste obstakel voor onze menselijke ontwikkeling en menselijke evolutie. Wij moeten ons hoe dan ook bevrijden van het egocentrisch wereldbeeld waarin wij gevangen zitten.

Dit egoïstische en egocentrische wereldbeeld maakt dat wij altijd uitgaan van een tekort of bang zijn te verliezen wat we hebben. Steeds weer proberen we zekerheden in het leven in te bouwen en voortdurend is het: ‘ik eerst’.  Zodoende is het niet verwonderlijk dat de grote vraagstukken in de wereld t.a.v. armoede en rijkdom, milieu kwesties, ouderenzorg, gezondheidszorg etc. niet opgelost kunnen worden. Net als wij zitten de beleidsmakers en regeringsleiders gevangen in hetzelfde paradigma. Er wordt gesproken over een ‘betere wereld’, maar meer dan woorden zijn het niet. Een kleine groep mensen heeft bijna al het bezit in handen en weigert het te delen met anderen. Het oprukkend populisme is niet meer dan een loot die voortgebracht wordt door de wortel die egoïsme en egocentrisme heet.

Vaak wordt gedacht dat bepaalde spirituele disciplines, b.v. meditatie, het probleem van het vastzitten aan een egoïstisch wereldbeeld kunnen oplossen. Helaas is het toch iets gecompliceerder dan dit. Meditatie is net als iedere andere handeling verbonden met de innerlijke motieven. Als onze innerlijke mantra ‘greed is good’ is, is er weinig hoop dat meditatie ons in deze gaat helpen. Meditatie is bijzonder nuttig, maar het is niet de eerste stap. In de leer van Boeddha en die van Patanjali, bijvoorbeeld is meditatie het 7^e aspect van een achtvoudig systeem. Er zijn dus heel wat stappen te zetten voordat wij op het niveau van de meditatie aankomen. Het ‘zuiveren van de innerlijke motieven’, waarmee bedoeld wordt het loskomen van de egoïstische motieven en het loskomen van leven vanuit een tekort, is een belangrijke randvoorwaarde voor menselijke ontwikkeling. Kennis, begrip en het ontwikkelen van een gevoel van verbondenheid met de gehele schepping zal moeten worden ontwikkeld, anders komen wij niet tot een betere, harmonieuzere wereld.

Het nemen van onze toevlucht tot spirituele disciplines zonder kritisch te kijken naar de innerlijke motieven die de drijfveer zijn in ons leven, is niet zonder risico. In de Indiase traditie is hierover een beroemd verhaal, dat ook een belangrijke boodschap in zich draagt voor onze tijd: de Ramayana. Het verhaal gaat over prins Rama die getrouwd is met Sita. Sita wordt geschaakt door het ‘grote kwaad Ravana’ en Rama begint een zoektocht naar zijn vrouw die uiteindelijk resulteert in een oorlog waarin Ravana verslagen wordt en de wereld bevrijd wordt van een groot kwaad. Het lijkt op een sprookje, maar er zit veel diepgang in het verhaal. Om dit verhaal te begrijpen is het belangrijk je te realiseren dat Ravana misschien het grote kwaad vertegenwoordigt, maar je mag niet vergeten dat hij ook een groot yogi is die zeer vertrouwd is met de spirituele disciplines en die ze ook diepgaand heeft bestudeerd en beoefend. Echter, zijn motieven zijn alles behalve zuiver en al zijn kracht en bewustzijn worden gebruikt voor zijn eigen gewin, zonder rekening te houden met het welzijn van anderen. Dit bracht de grote Wet, de dharma, in gevaar en dit moest gecorrigeerd worden. Dit is één van de diepere betekenissen van de Ramayana. Goed om te weten dat een poëtische omschrijving van het begrip dharma is: ‘dat wat alle wezens ondersteunt’.

Ik sluit mij graag aan bij de woorden van de 15-jarige Zweedse scholiere Greta Thunberg die op de laatste klimaattop de verschillende wereldleiders in krachtige woorden heeft toegesproken. In mijn woorden: als wij niet in staat zijn onze innerlijke motieven te veranderen, dan kunnen we praten wat we willen, maar dan zal er bar weinig veranderen in de wereld. Een nieuwe generatie mensen met andere innerlijke motieven dan de onze, is een vereiste om de noodzakelijke veranderingen in de wereld voor elkaar te krijgen. Oftewel: wij moeten met hart en ziel bereid zijn om de handschoen op te pakken en vanuit andere innerlijke motieven te werken aan een betere en eerlijkere wereld. (Klik op de foto voor haar toespraak).