Als we naar het nieuws kijken, leren we in ieder geval één ding: heel veel mensen (en mogelijk steeds meer mensen) kunnen niet zelf nadenken en lopen achter allerlei ideeën en meningen aan, zonder te onderzoeken of deze ideeën en meningen kloppen. We zien het met corona: de wildste complottheorieën doen de ronde en duizenden lopen er als kippen zonder kop achter aan. ‘Er wordt gezegd’, ‘het is beschreven’, ‘hij of zij heeft er een boek over beschreven’, ‘hij of zij heeft veel volgers op sociale media’ en dergelijke argumenten meer, zijn voldoende om je eigen onderscheidingsvermogen uit te schakelen. We praten elkaar na, roepen maar wat, proberen elkaar bang te maken en op te hitsen en als dat lukt: dan hebben we dus gelijk. Dit geldt niet alleen voor de coronacrisis, maar ook voor heel veel andere kwesties: milieu, vluchtelingen, schulden etc., maar ook markteers kunnen ons heel gemakkelijk beïnvloeden.
Filosofie: de kunst van het zelf kunnen nadenken
Hoe anders is dit dan waar de filosofie voor staat. Filosofie staat voor zelf leren nadenken. Een aantal jaren geleden kwam er iemand naar onze filosofiecursus. Ik stelde haar een vraag die ik heel vaak mensen stel: ‘waarom ben je gekomen en waarom wil je meedoen aan deze cursus’? Zij antwoordde: ‘ik ben al in de vijftig, maar heb nog steeds het gevoel dat ik niet zelf kan nadenken. Allerlei mensen in mijn omgeving, op mijn werk en in het nieuws ‘denken’ voor mij. Ik wil nu zelf leren nadenken’. Dit antwoord trof mij diep en ik moet er nog vaak aan denken.
.
Wat hebben de oude filosofieën met elkaar gemeen?
De oude filosofieën uit Oost en West hebben aan aantal zaken met elkaar gemeen. Allereerst leert de filosofie dat je niet een geïsoleerd wezen bent. Je leeft in een sociale en historische context. Je bent verbonden met de gehele schepping en je bent er een onderdeel van. Als ‘een deel van het geheel ziek is, is het geheel ziek’. Alles is met alles verbonden. Deze onderlinge verbondenheid wordt beheerst door een aantal ‘wetten’ of ‘principes’. We noemen ze vaak ‘universele wetten of principes’.
De filosofie leert je ook hoe mooi de schepping is en hoe delicaat het onderlinge evenwicht is tussen de verschillende wezens is en hoe sterk, maar ook hoe kwetsbaar de aarde is. De mens heeft in de schepping een speciale plaats: de mens is geen dom of zondig wezen, maar een sociaal, creatief, onderzoekend en lerend wezen.
.
De kern van de filosofie: het ‘filosofisch onderzoek’
Centraal in de oude filosofieën staat het ‘filosofisch onderzoek’. Het is niet een louter verstandelijk onderzoek, het is een onderzoek dat met ‘hoofd en hart’ gedaan moet worden. Het moet niet plaatsvinden vanuit een houding van wantrouwen of scepsis, maar vanuit een gevoel van onderlinge verbondenheid, vanuit respect en vanuit kennis, maar belangrijk is dat je zelf onderzoekt wat de waarde is in de context waarin je leeft. Er is niet één juist antwoord; de antwoorden passen zich aan aan de situatie.
.
Filosofie en psychologie
Filosofie en psychologie hebben veel met elkaar gemeen. In de oude tijden vormden filosofie, psychologie en religie één geheel. In onze cultuur is deze eenheid al heel lang geleden verbroken. Een belangrijk verschil tussen filosofie en psychologie in onze maatschappij is dat je je wendt tot de psychologie als er iets met je ‘aan de hand’ is, als er bepaalde klachten zijn, terwijl de filosofie juist uitgaat van het ‘gezonde deel’ van de mens. Zelden gaat iemand naar de psycholoog als hij zich prima voelt. Er moet iets ‘niet goed’ gaan voordat je naar de psycholoog gaat. In de filosofie wordt vaak gebruik gemaakt van de kennis uit de psychologie. Het doel is in de filosofie echter niet primair om iemand van iets te genezen of te veranderen, maar juist om iemand ‘op eigen benen te laten staan’, om ‘zelf kunnen nadenken en zelf beslissingen te kunnen nemen in het leven’. Het zet je aan om te onderzoeken, zelf ervaringen op te doen, maar wel vanuit een verbondenheid met een groter geheel.
.
Het belang van filosofie
Nog steeds kunnen heel veel mensen niet zelfstandig nadenken. Zij worden bespeeld door handige mensen, media, maar ook door marketeers die mensen verleiden om beslissingen te nemen die misschien helemaal niet verstandig zijn. Tijd dus om de filosofie wat meer naar voren te schuiven. Niet alleen voor volwassenen, maar juist ook voor jonge mensen. De boodschap van de filosofie is al eeuwen dezelfde: je bent een sociaal, creatief en lerend wezen. Neem je eigen verantwoordelijkheid en blijf onderzoeken.
.
