Archief van de maand: mei, 2022

(Geïnspireerd door de yoga van handeling zoals beschreven in de Bhagavad Gita)

De Bhagavad Gita kan je op veel manieren lezen

Al jaren bestuderen we op vrijdagavond de Bhagavad Gita. Het is een open studie en iedereen kan meedoen. Afgelopen keer waren we bezig met de Yoga van Handeling die in de hoofdstukken 2-5 beschreven wordt.

De Bhagavad Gita kan je op heel veel manieren lezen. De ene manier is niet beter dan de andere, maar het zijn altijd interpretaties die je laten zien dat je in verschillende realiteiten kunt leven. En wat misschien nog belangrijker is: jij bent in staat om van de ene realiteit naar de andere te ‘reizen’.

Dit wordt mooi geïllustreerd aan de hand van het volgende vers:

Je moet de aard kennen van handeling (karma), speciale handeling (vikarma) en niet-handelen (akarma); want zeer diepzinnig is de weg van handeling. (B.G. IV, 17).

Nogmaals: er is niet één juiste manier om naar dit vers te kijken, maar afhankelijk van je eigen standpunt toont de Bhagavad Gita je de realiteit die bij dat standpunt hoort. Dat is dan ook één van de belangrijkste lessen van de Bhagavad Gita: afhankelijk van je standpunt creëer je een werkelijkheid. Als je je standpunt verandert, verandert de wereld om je heen.

Laten we kijken naar hoe dat gaat aan de hand van dit vers.

De belang van de begrippen karma, vikarma en akarma in de yoga van handeling

Er worden ons drie begrippen gegeven: karma, vikarma en akarma. Meestal wordt karma met ‘handeling’ vertaald en vikarma met ‘onjuiste’ of ‘slechte handeling’. Akarma is dan ‘geen’ handeling (iets dat niet gebeurd). Dit is een prima interpretatie, alleen loop je een beetje vast met de vertaling van karma als ‘juiste handeling’, omdat het begrip ‘juist’ er niet staat. Karma betekent handeling. Bovendien wie of wat bepaalt wat ‘juist’ en ‘niet juist’ is? Dat is erg gebonden aan tijd, plaats en cultuur. Veel dingen die nu ‘juist’ zijn, waren vroeger ‘niet juist’ en omgekeerd. Ook culturen en religies verschillen behoorlijk van mening over wat ‘juist’ en ‘niet juist’ is. Kortom: als je er zo naar kijkt, leef je in een relatieve en veranderlijke wereld.

Wat gebeurt er als je vikarma vertaalt met ‘speciale handeling’?

Er zijn mensen en vertalers geweest die m.i. terecht stellen dat de Bhagavad Gita niet gaat over ‘juist’ en ‘niet juist’. Arjuna krijgt niet een rijtje mee van wat hij wel moet doen en wat hij niet moet doen. Hij krijgt onderricht om zelf te kunnen denken en zelf  beslissingen te kunnen nemen. Deze vertalers gebruiken liever een andere mogelijkheid om vikarma te vertalen, nl. ‘speciale handeling’.

Deze benadering brengt het vers heel dicht bij je. Wanneer is een handeling een ‘speciale’ handeling? Wie bepaalt dat? Voel diep, neem het mee in je meditatie en mogelijk ontdek je dat je het zelf bent die iets ‘speciaal’ of ‘niet speciaal’ maakt. De mens is een creatief wezen. Door iets ‘speciaal’ te maken, krijgt het waarde voor je. Je kan dit doen in bijzondere situaties, bijvoorbeeld bij een huwelijk. Dat is heel speciaal. Of bij de geboorte van je kind, dat is ook heel speciaal. Ook de rituelen in een kerk, tempel of moskee zijn misschien speciaal voor je. Maar je kan ook het koken en de dagelijkse handelingen heel speciaal maken. Dit past bij de uitspraak: Zen is de religie van de dagelijkse handelingen’.

Ook dat wat niet gebeurt krijgt een grote betekenis. Als bepaalde woorden niet gesproken worden of bepaalde dingen niet gebeuren, kan dat soms meer indruk maken dan woorden of dingen die wel gesproken worden of gebeuren. Als je bij iemand bent waar je veel van houdt, maar die zegt niet dat hij of zij ook van jou houdt, kan dat hard aankomen.

Deze manier van kijken naar dit vers legt een grote verantwoordelijkheid bij jezelf neer: als je in een mooiere, harmonieuzere, eerlijker wereld wil leven, transformeer dan handelingen in speciale handelingen en beschouw dat wat niet gebeurt als gelijkwaardig aan dat wat wel plaatsvindt. Je zal zien dat je wereld onmiddellijk mee verandert.

Een derde benadering van het vers

En dan is er nog een derde interpretatie mogelijk. Deze komt voort uit de titels die horen bij de hoofdstukken 3-5. Het derde hoofdstuk draagt veelal de titel: ‘de yoga  van handeling’. Het vierde hoofdstuk heet: ‘de yoga van afstand doen van handeling door kennis’ en het vijfde hoofdstuk heet: ‘het afstand doen van handeling’.

De titels verwijzen naar hoe ‘doen’ overgaat en oplost in ‘niet doen’. Als we met deze bril op naar het vers kijken, dan kan je zien dat het over een transformatie gaat. Handeling wordt speciale handeling en het begrip ‘handeling’ verdwijnt uiteindelijk. ‘Doen’ wordt ‘niet doen’.

In het vijfde hoofdstuk zit een erg belangrijk vers dat zegt:

De kenner van de waarheid denkt altijd: “ik doe waarlijk helemaal niets” (naiva kincit karomi iti), hoewel hij ziet, hoort, voelt, ruikt, eet, zich voortbeweegt, ademt, slaapt, spreekt, loslaat of aanpakt, de ogen opent of sluit. (B.G. V, 8-9)

‘Ik doe waarlijk helemaal niets’: wie kan deze woorden spreken?

Wie kan deze woorden spreken? Voor wie gelden deze woorden? Zijn dit hele speciale mensen? De woorden staan in het eerste deel van de Bhagavad Gita. Dit deel gaat over ‘de mens’. We mogen ervan uitgaan dat dit binnen het bereik van de ‘gewone mens’ ligt.

Dit transformatie proces kennen we eigenlijk al. Als de liefde er is, verdwijnt het gevoel van werk of doen. Je wordt als het ware meegevoerd door de stroom van de liefde. Dit is één van de kernbegrippen in het soefisme. Het ‘doen’ verdwijnt, doordat het gevoel van afgescheidenheid verdwijnt of anders gezegd, door dat ‘ik’ verdwijnt. Dit proces wordt prachtig beschreven in de yoga van toewijding of de yoga van de liefde: de bhakti yoga.

Niet één van bovengenoemde interpretaties is de juiste. Het is een manier van kijken en leven. Je voelt waarschijnlijk wel aan dat hoe de wereld zich aan je toont, mede wordt bepaald door het standpunt dat je inneemt. Hier heb je een mantra die je mee kan nemen in je meditatie: ‘standpunt creëert een realiteit’. Weet dat jijzelf de sleutel in handen hebt. Je zou kunnen zeggen dat je kan kiezen in welke werkelijkheid je wil leven. De Bhagavad Gita is niet een boek dat voor iedereen gelijk is. Hoewel de letters van de tekst niet veranderen, zal de Bhagavad Gita zich aan je presenteren, al naar gelang het standpunt dat je inneemt.