Berichten
Wat is de beste vertaling van de Bhagavad Gita?
De Bhagavad Gita is erg populair
Het is bekend dat ik erg gek ben op de Bhagavad Gita. Dit kleine Indiase geschrift zit vol praktische aanwijzingen hoe je je leven beter en harmonieuzer kan leven. De Bhagavad Gita heeft al eeuwen lang mensen uit Oost en West geïnspireerd en ik gebruik de Gita dagelijks in mijn leven.
De laatste tijd komen er steeds meer mensen die zich willen verdiepen in de Bhagavad Gita en die aan mij vragen: ‘Wat is de beste vertaling van de Bhagavad Gita?’
Wat is de beste vertaling?
Dit is een interessante vraag, die niet eenvoudig te beantwoorden is. Ik wil proberen een aantal aspecten in de blog te bespreken die je kunnen helpen om voor jou de beste vertaling te vinden. De Bhagavad Gita is oorspronkelijk in het Sanskriet geschreven. Het Sanskriet is een rijke taal met veel nuances en de woorden kunnen verschillende betekenissen hebben. Bovendien is de Gita eeuwen geleden geschreven en komt uit een heel andere cultuur dan de onze. Wij kijken met onze 21e -eeuwse ogen naar de Gita en willen de aanwijzingen graag gebruiken in ons moderne leven.
De juiste vertaling is belangrijk, maar niet voldoende
Natuurlijk is het belangrijk dat de woorden goed en juist vertaald worden uit het Sanskriet of uit een andere taal. Maar is dat voldoende? Woorden en zinnen staan niet op zichzelf. Ze komen ergens vandaan en gaan ergens naar toe. Het is net als met muziek: de woorden goed vertalen is gelijk aan de noten zuiver spelen, maar daarmee is het nog geen muziek. In de muziek zijn er passages die bestaan uit noten en maten die bij elkaar horen. Er zijn noten die het verhaal vertellen en sommige verdienen een accent omdat zij een bijzondere plaats innemen, maar er zijn ook noten ter ondersteuning. Ook noten die een onverwachte wending kunnen geven aan een muziekstuk. Het is belangrijk dat je deze passages herkent en de juiste nadruk geeft. Dat geeft ‘diepte’ aan het stuk.
Een zweem van een glimlach
Dit gaat ook op bij de bestudering van de spirituele geschriften en dus ook bij de Bhagavad Gita. Er zijn woorden in de Gita die oppervlakkig gezien niet zo bijzonder zijn en in verschillende vertalingen worden ze naar de achtergrond geschoven. Een voorbeeld in de Bhagavad Gita zie je in het begin. De prins Arjuna is ten einde raad. Hij is een groot strijder en moet een onvermijdelijke oorlog voeren. Hij weet niet meer wat zijn plicht is en zakt uiteindelijk in zijn strijdwagen in elkaar. Krishna is bij hem en leert hem hoe hij zijn taak en functie in het leven kan vinden. De passage die ik wil laten horen staat in het begin van het tweede hoofdstuk:
Mijn eigen natuur (svabhâva) is verduisterd door zelfmedelijden; ik ben verward en weet niet meer wat mijn plicht (dharma) is. Onderricht mij, bid ik U.
Zelfs al zou ik de heerschappij over een welvarend koninkrijk op aarde verkrijgen of de heerschappij over de stralenden (goden), dan nog zou ik niet weten hoe ik van deze smart, die mijn zinnen verteert, kan worden verlost.
Nadat Arjuna, de overwinnaar van zijn vijanden, Krishna, aldus had toegesproken en tot Krishna gezegd had: ik zal niet strijden, zweeg hij.
Toen richtte Krishna met een zweem van een glimlach de volgende woorden tot Arjuna, die teneergeslagen tussen de twee legers stond. (B.G. II, 7-10).
Waar ik het accent op wil leggen is op ‘met een zweem van een glimlach’. Wat een vreemde woorden zijn dit. Arjuna is de wanhoop nabij en Krishna krijgt een ‘zweem van een glimlach’ op zijn gezicht. Met recht een hele onverwachte wending. Toch is de glimlach erg belangrijk. Doordat Arjuna niet meer verder kan, moet hij zijn steun zoeken bij Krishna. Krishna ziet nu mogelijkheden en krijgt het mandaat om Arjuna te onderwijzen. Het weglaten of naar de achtergrond schuiven van deze woorden, maakt dat de tekst een heel andere lading krijgt, ondanks het feit dat de woorden ‘met een zweem van een glimlach’ geen onderdeel zijn van het onderricht van de Bhagavad Gita.
Er is nog meer op te merken over de woorden en de vertalingen. Vertalingen vertellen vaak meer over de vertaler (hoe hij of zij denkt en naar de wereld kijkt) dan over de tekst zelf. Dat is geen probleem, zolang je het maar weet.
Mantra’s
In de Gita zitten ook mantra’s. Deze woorden hebben niet zozeer een taalkundige betekenis, maar zijn geladen met energie. Het gaat om de energie. Overigens is deze energie niet constant, hij zit niet alleen in de woorden, maar ook in jou en mij. Je komt in resonantie met de woorden en per persoon en per situatie is het effect verschillend. Hier is een beroemde mantra:
Ik ben het offerritueel; Ik ben het offer; Ik ben het offeren; Ik ben het offerkruid, de offerspreuk (mantra) ben Ik; ook ben Ik de geklaarde boter; Ik ben het vuur; het uitgieten van het offer ben Ik. (B.G. IX, 16).
Woorden hebben een verschillende waarde
Sommige woorden proberen de kern van de kennis uit te drukken, andere zijn een illustratie. Weer andere zijn heel erg belangrijk, maar je kijkt erover heen. Je ziet ze niet. Ik zal een voorbeeld geven:
Dit vind ik een erg mooi vers:
Hij die Mij met een toegewijd en zuiver hart een blad, een bloem, een vrucht of water offert: Ik neem het van hem aan omdat het met een zuiver hart geofferd is. (B.G. IX, 26).
Je zal misschien het met mij eens zijn dat de woorden ‘blad’, ‘bloem’, ‘vrucht’ en ‘water’ hier voorbeelden zijn. Het mag ook iets anders zijn, zolang het met ‘een zuiver hart geofferd is’. Een zuiver hart heeft het accent in de zin en dat wat je offert mag heel eenvoudig zijn.
Ruimte voor interpretatie
Soms is het nog iets moeilijker omdat je de zinnen interpreteert op een bepaalde manier. Hierdoor komen bepaalde woorden naar voren en verdwijnen andere naar achteren. Dat is niet goed of fout, dat is een kwestie van interpretatie. Een vertaling moet alleen wel de ruimte laten voor verschillende interpretaties. Hier heb je een beroemd voorbeeld:
Zij die niet hoogmoedig zijn, die vrij zijn van begoocheling, die het kwaad van wereldse gehechtheid hebben overwonnen, die steeds aan het Zelf zijn toegewijd, die de verlangens de rug hebben toegekeerd en die bevrijd zijn van de paren van tegenstellingen, zoals vreugde en pijn, bereiken Mij, het eeuwige doel. (B.G. XV, 5).
Waarschijnlijk lees je in de tekst dat je een aantal zaken te boven moet komen: hoogmoed, begoocheling, wereldse gehechtheid en de paren van tegenstellingen. Dat je je hiervan moet bevrijden, kom je in veel geschriften tegen. Maar wat je waarschijnlijk niet ziet is dat de tekst vier vormen van ontkenning gebruikt, namelijk ‘niet’, ‘overwinnen’, ‘de rug toekeren’ en ‘bevrijd worden’. Het is maar een interpretatie, maar dit vers nodigt je uit om de vier verschillende vormen van ontdekking of bevrijding te leren kennen en te gebruiken. Wanneer kan je ‘nee’ zeggen, wanneer kan je de strijd aangaan en proberen iets te overwinnen en wanneer moet je dat juist niet doen, omdat het probleem dan alleen maar groter zal worden. Dit vers leert je dat je ‘nee’ kan zeggen tegen hoogmoed en begoocheling en dat je gehechtheid kan overwinnen. Maar begeerte kan je beter de rug toekeren, want als je het aandacht geeft, groeit het. Loskomen van de ‘paren van tegenstellingen’ is niet iets dat je zelf kan doen. Je kan je wel voorbereiden, maar uiteindelijk wordt het je geven.
Misschien spreekt deze interpretatie je aan en kan je hem gebruiken in je leven, misschien ook niet, maar de tekst moet wel ruimte laten voor je eigen onderzoek en interpretaties.
Wat is nu de beste vertaling van de Bhagavad Gita?
Wat is nu de beste vertaling van de Bhagavad Gita? Dat is afhankelijk van je eigen staat en wat je wil of nodig hebt. Er zijn vertalingen die heel vertroostend werken, er zijn vertalingen die je uitnodigen om erop te mediteren, andere die meer je analytische denken aanspreken en weer andere die juist het devotionele aspect benadrukken. Maar het belangrijkste is dat de vertaling jou aanzet om de Bhagavad Gita te gaan gebruiken in je dagelijks leven en er je eigen ervaringen mee op te doen. Dat is de vertaling die voor jou de ‘beste vertaling’ is.
Wil je reageren? Stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl
Drie manieren om naar handelen en niet handelen te kijken
(Geïnspireerd door de yoga van handeling zoals beschreven in de Bhagavad Gita)
De Bhagavad Gita kan je op veel manieren lezen
Al jaren bestuderen we op vrijdagavond de Bhagavad Gita. Het is een open studie en iedereen kan meedoen. Afgelopen keer waren we bezig met de Yoga van Handeling die in de hoofdstukken 2-5 beschreven wordt.
De Bhagavad Gita kan je op heel veel manieren lezen. De ene manier is niet beter dan de andere, maar het zijn altijd interpretaties die je laten zien dat je in verschillende realiteiten kunt leven. En wat misschien nog belangrijker is: jij bent in staat om van de ene realiteit naar de andere te ‘reizen’.
Dit wordt mooi geïllustreerd aan de hand van het volgende vers:
Je moet de aard kennen van handeling (karma), speciale handeling (vikarma) en niet-handelen (akarma); want zeer diepzinnig is de weg van handeling. (B.G. IV, 17).
Nogmaals: er is niet één juiste manier om naar dit vers te kijken, maar afhankelijk van je eigen standpunt toont de Bhagavad Gita je de realiteit die bij dat standpunt hoort. Dat is dan ook één van de belangrijkste lessen van de Bhagavad Gita: afhankelijk van je standpunt creëer je een werkelijkheid. Als je je standpunt verandert, verandert de wereld om je heen.
Laten we kijken naar hoe dat gaat aan de hand van dit vers.
De belang van de begrippen karma, vikarma en akarma in de yoga van handeling
Er worden ons drie begrippen gegeven: karma, vikarma en akarma. Meestal wordt karma met ‘handeling’ vertaald en vikarma met ‘onjuiste’ of ‘slechte handeling’. Akarma is dan ‘geen’ handeling (iets dat niet gebeurd). Dit is een prima interpretatie, alleen loop je een beetje vast met de vertaling van karma als ‘juiste handeling’, omdat het begrip ‘juist’ er niet staat. Karma betekent handeling. Bovendien wie of wat bepaalt wat ‘juist’ en ‘niet juist’ is? Dat is erg gebonden aan tijd, plaats en cultuur. Veel dingen die nu ‘juist’ zijn, waren vroeger ‘niet juist’ en omgekeerd. Ook culturen en religies verschillen behoorlijk van mening over wat ‘juist’ en ‘niet juist’ is. Kortom: als je er zo naar kijkt, leef je in een relatieve en veranderlijke wereld.
Wat gebeurt er als je vikarma vertaalt met ‘speciale handeling’?
Er zijn mensen en vertalers geweest die m.i. terecht stellen dat de Bhagavad Gita niet gaat over ‘juist’ en ‘niet juist’. Arjuna krijgt niet een rijtje mee van wat hij wel moet doen en wat hij niet moet doen. Hij krijgt onderricht om zelf te kunnen denken en zelf beslissingen te kunnen nemen. Deze vertalers gebruiken liever een andere mogelijkheid om vikarma te vertalen, nl. ‘speciale handeling’.
Deze benadering brengt het vers heel dicht bij je. Wanneer is een handeling een ‘speciale’ handeling? Wie bepaalt dat? Voel diep, neem het mee in je meditatie en mogelijk ontdek je dat je het zelf bent die iets ‘speciaal’ of ‘niet speciaal’ maakt. De mens is een creatief wezen. Door iets ‘speciaal’ te maken, krijgt het waarde voor je. Je kan dit doen in bijzondere situaties, bijvoorbeeld bij een huwelijk. Dat is heel speciaal. Of bij de geboorte van je kind, dat is ook heel speciaal. Ook de rituelen in een kerk, tempel of moskee zijn misschien speciaal voor je. Maar je kan ook het koken en de dagelijkse handelingen heel speciaal maken. Dit past bij de uitspraak: Zen is de religie van de dagelijkse handelingen’.
Ook dat wat niet gebeurt krijgt een grote betekenis. Als bepaalde woorden niet gesproken worden of bepaalde dingen niet gebeuren, kan dat soms meer indruk maken dan woorden of dingen die wel gesproken worden of gebeuren. Als je bij iemand bent waar je veel van houdt, maar die zegt niet dat hij of zij ook van jou houdt, kan dat hard aankomen.
Deze manier van kijken naar dit vers legt een grote verantwoordelijkheid bij jezelf neer: als je in een mooiere, harmonieuzere, eerlijker wereld wil leven, transformeer dan handelingen in speciale handelingen en beschouw dat wat niet gebeurt als gelijkwaardig aan dat wat wel plaatsvindt. Je zal zien dat je wereld onmiddellijk mee verandert.
Een derde benadering van het vers
En dan is er nog een derde interpretatie mogelijk. Deze komt voort uit de titels die horen bij de hoofdstukken 3-5. Het derde hoofdstuk draagt veelal de titel: ‘de yoga van handeling’. Het vierde hoofdstuk heet: ‘de yoga van afstand doen van handeling door kennis’ en het vijfde hoofdstuk heet: ‘het afstand doen van handeling’.
De titels verwijzen naar hoe ‘doen’ overgaat en oplost in ‘niet doen’. Als we met deze bril op naar het vers kijken, dan kan je zien dat het over een transformatie gaat. Handeling wordt speciale handeling en het begrip ‘handeling’ verdwijnt uiteindelijk. ‘Doen’ wordt ‘niet doen’.
In het vijfde hoofdstuk zit een erg belangrijk vers dat zegt:
De kenner van de waarheid denkt altijd: “ik doe waarlijk helemaal niets” (naiva kincit karomi iti), hoewel hij ziet, hoort, voelt, ruikt, eet, zich voortbeweegt, ademt, slaapt, spreekt, loslaat of aanpakt, de ogen opent of sluit. (B.G. V, 8-9)
‘Ik doe waarlijk helemaal niets’: wie kan deze woorden spreken?
Wie kan deze woorden spreken? Voor wie gelden deze woorden? Zijn dit hele speciale mensen? De woorden staan in het eerste deel van de Bhagavad Gita. Dit deel gaat over ‘de mens’. We mogen ervan uitgaan dat dit binnen het bereik van de ‘gewone mens’ ligt.
Dit transformatie proces kennen we eigenlijk al. Als de liefde er is, verdwijnt het gevoel van werk of doen. Je wordt als het ware meegevoerd door de stroom van de liefde. Dit is één van de kernbegrippen in het soefisme. Het ‘doen’ verdwijnt, doordat het gevoel van afgescheidenheid verdwijnt of anders gezegd, door dat ‘ik’ verdwijnt. Dit proces wordt prachtig beschreven in de yoga van toewijding of de yoga van de liefde: de bhakti yoga.
Niet één van bovengenoemde interpretaties is de juiste. Het is een manier van kijken en leven. Je voelt waarschijnlijk wel aan dat hoe de wereld zich aan je toont, mede wordt bepaald door het standpunt dat je inneemt. Hier heb je een mantra die je mee kan nemen in je meditatie: ‘standpunt creëert een realiteit’. Weet dat jijzelf de sleutel in handen hebt. Je zou kunnen zeggen dat je kan kiezen in welke werkelijkheid je wil leven. De Bhagavad Gita is niet een boek dat voor iedereen gelijk is. Hoewel de letters van de tekst niet veranderen, zal de Bhagavad Gita zich aan je presenteren, al naar gelang het standpunt dat je inneemt.
De geheimen van de Yoga van Handeling (de Karma Yoga), deel 2
De geheimen van de Yoga van Handeling
In de vorige blog hebben we een paar van de ‘geheimen’ van de karma yoga, de yoga van Handeling besproken:
Maar er zijn nog meer mysteriën in de yoga van Handeling die het waard zijn om nader te bekijken. Laten we er één uitpakken.
De transformerende werking van de yoga van handeling
In de Bhagavad Gita zit een mysterieus vers. Het is een ‘vidya’: een mantra die je niet met je verstand kunt begrijpen of analyseren, maar die je moet gebruiken in je meditatie. De meditatievorm die hierbij hoort, is de zgn. vidya-meditatie. Ik heb hier meerdere blogs en boeken over geschreven en verschillende video’s over gemaakt die op onze website en ons YouTube-kanaal zijn te vinden. Uitgangspunt is: het innemen van een neutrale positie, niet zoeken naar antwoorden, maar de kunst verstaan van ‘vragen heel te laten en blijven ‘dobberen op’ de mantra. Blijf heel stil en kijk wat er boven komt. Stop dan niet, maar dobber verder of mediteer verder en kijk wat er verder nog boven komt. Wees niet te snel tevreden met oppervlakkige antwoorden. Graaf dieper.
Het vers dat ik bedoel is: ‘O Arjuna, in de drie werelden is er voor Mij niets dat gedaan moet worden, noch is er iets niet bereikt door Mij dat had moeten worden bereikt. Desalniettemin ga Ik door met handelen.’ (Bhagavad Gita III, 22)
Waarom doen we dingen?
Het is een merkwaardig vers. Wij handelen normaal gesproken om iets te bereiken. We gaan boodschappen doen om eten te kopen en vervolgens maken wij de maaltijd klaar. Hoe kan je nu zeggen dat er geen noodzaak is om iets te doen? Om dat te begrijpen moeten we ons standpunt veranderen.
Handelingen binden je
In de Bhagavad Gita is al benadrukt dat handelingen ons binden. Handelingen brengen een resultaat voort: de ‘vrucht’ van de handeling en deze ‘vrucht’ wordt weer het ‘zaad’ voor de volgende handeling. Zo gaat de cyclus door. Deze cyclus kent geen einde, tenzij handelingen als ‘offer’ worden uitgevoerd. Je wil het resultaat niet voor jezelf, je raakt het als het ware niet aan. Je blijft handelen, maar niet om een bepaald resultaat te bereiken. Maar wat gebeurt er dan wel? Deze vraag is heel diep en opnieuw waard om in je meditatie mee te worden genomen.
Kunnen en zijn
Zonder naar een antwoord toe te willen werken, kunnen we wel even kijken waar de yoga van handeling naartoe gaat. Het gaat niet om de effectiviteit van handelingen of om een bepaald resultaat. Handelen en niet handelen worden als gelijkwaardig gezien. Beide hebben een bepaald effect. Maar hoe meer we loskomen van het resultaat en hoe meer we vanuit een neutrale positie handelingen verrichten, hoe meer de transformerende werking van handeling zich toont. Als je iets leert, dan kan je bepaalde dingen steeds beter: er ontstaat kunde. Je wordt een ‘professional’. Als je nog verder doorgaat op de weg van handeling, zal je ontdekken dat je ‘kunde’ overgaat in ‘zijn’ Je ‘kan’ het niet alleen, maar je ‘bent’ het. Het zit ‘in’ je. Het handelen is zo natuurlijk voor je, het is zo natuurlijk als je ademhaling. Dit is wat in oude tijden verstaan werd onder ‘meesterschap’. Je kan zeggen dat de yoga van handeling, je handelingen en je werk transformeren tot een vorm van ‘zijn’. Als je dit bereikt, dan kan je zeggen dat er geen noodzaak voor je is om iets te doen of niet te doen. Toch ga je altijd door met handelingen, maar niet om een bepaald resultaat te bereiken. Het is eenvoudigweg heel natuurlijk en je hebt eigenlijk geen keuze om het wel of niet te doen. Net als de ademhaling: je ademt in en je ademt uit.
Dit is natuurlijk niet het volledige verhaal. Maar het is het waard om te worden overwogen. Neem het mee in je meditatie en kijk wat er bovenkomt.
Als je je ervaringen met mij wil delen, stel ik dat zeer op prijs. Stuur dan een mail naar: info@filosofieenmeditatie.nl
Yoga en de kunst van het ‘niet doen’
Er is een vidya in de yoga van handeling die niet uitgebreid behandeld is in de videostudies. Het is desalniettemin een bijzondere vidya die het waard is om te overwegen en mee te nemen in je meditatie. Je kunt er heerlijk op ‘dobberen’:
De mens wiens handelingen vrij zijn van wensen en begeerten en wiens handelingen verbrand zijn in het vuur van kennis, wordt een wijze genoemd.
(B.G. IV, 19)
Dit vers wijst een richting aan die wij normaal gesproken niet gaan in ons leven: handelen zonder wensen. We doen altijd iets om iets te bereiken. Zelfs als we deze blog lezen willen we iets. Iets leren, ontvangen, ervan vinden etc. Kortom: we willen iets. En als we iets ‘willen’ dan moeten we ook iets ‘doen’.
We moeten altijd dingen ‘doen’
Ons leven wordt gedomineerd door dingen ‘te doen’. We moeten van alles en nog wat ‘doen’. ‘Niet doen’ beleven we vaak als een vorm van luiheid of als een wel verdiende vakantie van een leven dat vol staat van dingen ‘doen’.
Zelfs als we kijken naar de yoga van kennis en de yoga van handeling, moeten we van alles doen: we moeten gedisciplineerd zijn, moeten studeren, mediteren, onszelf beheersen, deugden beoefenen, vriendelijk zijn, geen meningen hebben (ook dat moeten we ‘doen’) etc.
Als we ons willen ontwikkelen of een ‘echt’ mens willen worden, vragen we ook ‘wat moet ik doen om een ‘echt’ mens te worden?’
De kunst van het ‘niet doen’
Als we kijken naar de yoga van handeling dan wordt gezegd dat ‘offer de hoogste vorm van handeling is’. Offeren is ook iets gaan ‘doen’. We moeten iets ‘geven’. Liefdadigheid en vrijgevigheid vragen ook om iets te ‘doen’. Kortom: we zijn continu op zoek naar wat we moeten ‘doen’ of ‘niet moeten doen’. Twee woorden zijn hierbij dominant: ‘doen’ en ‘moeten’. Maar er is ook een andere realiteit: de kunst van het ‘niet doen’. Wat is dat dan?
Al het doen verdwijnt en lost op bij iemand die vrij is van gehechtheid, die bevrijd is en wiens geest gevestigd is in kennis. Hij verricht zijn handelingen alleen als een offer (yajna).
(B.G. III, 23)
Hij die de gehechtheid aan de vruchten van handeling heeft opgegeven, altijd tevreden en van niets afhankelijk is, doet in werkelijkheid niets, zelfs al gaat hij door met handelen.
(B.G. IV, 20)
Dit zijn woorden om op te ‘dobberen’. In de Bhagavad Gita wordt het proces van ‘doen’ naar ‘niet doen’ (en verder!) heel gedetailleerd beschreven in de Yoga van Meditatie (VI, 10-32). De tekst beschrijft hoe meditatie zich op een natuurlijke wijze ontwikkelt, en in feite het hetzelfde proces is dat ‘spirituele discipline’ transformeert tot ‘liefde’. Ook is het de beschrijving van de natuurlijke ‘ontwikkeling’ van het offer.
De vijf stappen van de meditatie
Wat zijn deze vijf stappen? Als we de Bhagavad Gita erbij pakken en kijken hoe het proces beschreven is in het 6e hoofdstuk (verzen 10-32), het hoofdstuk over de yoga van meditatie, dan ziet het er als volgt uit:
- De eerste fase wordt gekenmerkt door voorschriften en regels die je ‘moet’ uitvoeren. Dit is een natuurlijke fase bij allerlei vormen van leren. Dit geldt ook voor het ‘offer’. Je ‘moet’ dit of dat doen en je ‘moet’ het doen met de juiste innerlijke houding etc.
- De tweede fase wordt gekenmerkt door de eigenschap dat je het al ‘doet’. Het is een onderdeel geworden van je gedrag. Je ‘moet’ het niet meer en je hoeft het niet te ‘doen’, want je ‘doet het al’.
- De volgende fase wordt gekenmerkt doordat er niet veel meer over is om te ‘doen’, omdat je het al bereikt hebt of hebt ontvangen. Als je erop ‘dobbert’ zal je zien dat je het al hebt ‘gekregen’ of is ‘gegeven’.
Deze fase in de meditatie (maar ook bij het ‘offeren’, geven, inspanning leveren etc.) wordt gekenmerkt door de kunst van het ‘niet aanraken’ - Nu volgt de fase dat meditatie continue meditatie wordt en als je naar offer kijkt, worden alle handelingen onderdeel van het offer. Kijk je naar discipline, dan verdwijnt het begrip ‘discipline’ en transformeert het zich tot ‘liefde’. Eenmaal tot de liefde gekomen, zal je het woord ‘discipline’ nooit meer gebruiken, hoewel je prima weet wat het betekent en weet dat je het jaren lang gebuikt hebt.
- Tot slot de 5e fase: in deze fase verdwijnen ‘ik’ en de ‘ander’. Alles is met alles verbonden en alles maakt deel uit van één, ondeelbaar geheel. Alle zelfzuchtige motieven zijn opgelost en zelfs het begrip ‘ik’ is veranderd of nog beter gezegd, verdwenen. Er is geen offeren of niet offeren meer. Er is geen meditatie of niet meditatie meer.
Deze verzen komen uit de yoga van meditatie, maar hebben evenzeer betrekking op het begrip offer.
Ik kan hier nu niet te diep ingaan op de vidya’s uit het 6e hoofdstuk van de Bhagavad Gita, maar als je er meer over wilt horen, bekijk dan (nog) eens de video’s over de ‘vidya’s in de yoga van meditatie’ die op ons YouTube kanaal staan (filosofie en meditatie). Je kan ze ook vinden via de pagina ‘media’ op onze website.
Portfolio items
Events
Afsluiting van het retraiteseizoen Onderhoudsweek en Retraite bij Le Domaine St Antoine
Het retraitecentrum Le Domaine St Antoine heeft wederom vele mooie retraites mogen verwelkomen. Met het einde van september nadert ook het einde van ons retraiteseizoen en is het tijd om het huis, de tuin en het bos gereed te maken voor de winter. We nodigen jullie van harte uit om ons hierbij te helpen.
Deze week is niet zomaar een klusweek, maar een bijzondere retraite die volledig in het teken staat van Karma Yoga, ook wel de Yoga van Handeling genoemd. Aan de hand van de Bhagavad Gita zullen we ontdekken hoe je door de Yoga van Handeling een ‘wijs mens’ kunt worden. De Gita biedt ons 10 waardevolle aanwijzingen om ons werk te transformeren tot een volwaardige yoga.
Tijdens deze week werken we samen en voor elkaar, met de oefening om vanuit zuivere en liefdevolle aandacht te handelen. Je zult zelf kunnen ervaren wat de uitwerking hiervan is.
Wat kun je verwachten?
– Samen werken aan het gereedmaken van het retraitecentrum voor de winter.
– Tijd voor ontspanning en wandelingen.
– Gezamenlijk koken en avondlijke bijeenkomsten om ervaringen te delen.
Wil je deelnemen en meehelpen? Meld je dan aan! Je bent ook welkom om een deel van de week aanwezig te zijn.
Onze organisatie, SFM, draait op het werk van vrijwilligers en leeft voornamelijk van donaties. Dit helpt ons de kosten laag te houden en deelname voor iedereen mogelijk te maken. Voor deze retraite vragen we dan ook enkel een donatie.
Voor meer informatie en om je aan te melden, stuur een e-mail naar info@filosofieenmeditatie.nl.
We hopen je te mogen verwelkomen voor deze bijzondere week!
Open online studie: verschillende manieren om de Bhagavad Gita te bestuderen
Online studie: verschillende manieren om de Bhagavad Gita te bestuderen
Door de eeuwen heen heeft de Bhagavad Gita, een klein maar krachtig geschrift uit de Indiase traditie, mensen over de hele wereld geraakt en geïnspireerd. Dit werk, bestaande uit 18 hoofdstukken, biedt diepgaande inzichten die universeel toepasbaar zijn in het leven van iedereen. Het is fascinerend hoe dit oude geschrift, ondanks de veranderende tijden, nog steeds een enorme aantrekkingskracht heeft.
De Bhagavad Gita spreekt tot de kern van de menselijke ervaring, met thema’s die tijdloos en universeel zijn. Of het nu gaat om het omgaan met conflicten, het vinden van innerlijke rust, het begrijpen van onze rol in de samenleving of het zoeken naar een doel in het leven, de Gita biedt waardevolle inzichten. Deze teksten zijn niet alleen relevant voor het leven van duizenden jaren geleden, maar ook voor de complexe en hectische wereld van vandaag.
Hoe kan het dat een oud geschrift uit de Indiase traditie nu nog steeds zo’n aantrekkingskracht heeft?
En hoe kan je de Bhagavad Gita het beste bestuderen? Er zijn verschillende lagen in de Bhagavad Gita te ontdekken.
Deze studiecyclus gaat over de verschillende vormen die je kan gebruiken om de Bhagavad Gita beter te leren kennen. Voorkennis is niet nodig, je kan gewoon meedoen.
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Zomerretraite: Praktische oefeningen uit de Bhagavad Gita en de Gouden Regels
“Op dit pad (yoga) is geen enkele inspanning tevergeefs en kan niets mislukken. Zelfs als je maar een klein beetje in praktijk brengt, zal dit je behoeden voor groot gevaar” (Bhagavad Gita II, 40).
Ontdek de betekenis van yoga in onze Bhagavad Gita retraite
Laat je inspireren door het meest populaire werk uit de Indiase filosofische en yoga traditie, de Bhagavad Gita. Of je nu een beginnende of ervaren yogi bent, iedereen kan steun, inspiratie en troost vinden in dit mysterieuze werk.
Centraal in de Bhagavad Gita staat het begrip ‘yoga’ als een ‘weg tot eenheid’. Yoga is hier een levensstijl, een manier om te verbinden met jezelf, met anderen en de natuurlijke wereld en om een dieper begrip te ontwikkelen van de onderlinge verbondenheid van alle dingen.
Verminder stress, angst en onzekerheid m.b.v. praktische aanwijzingen uit de Bhagavad Gita
Tijdens deze retraite leer je praktische aanwijzingen en oefeningen te gebruiken zoals die beschreven staan in de Bhagavad Gita. Het zijn allemaal volledige wegen naar je ware bestemming. Je ontdekt praktische aanwijzingen die je in situaties in het dagelijks leven kunt gebruiken om in balans te blijven en stress, angst en onzekerheid te verminderen.
De nadruk van deze retraite ligt op de praktische toepassing van de aanwijzingen in het dagelijks leven, in plaats van op zware studie. Doe mee aan deze retraite en dompel jezelf onder in de Bhagavad Gita. Naast de Bhagavad Gita is er ook yoga voor wie dat wil en er is ruim tijd om te genieten van de mooie natuur en rust te nemen.
Praktische oefeningen uit de Bhagavad Gita
Voor deze retraite is een boekje gemaakt met praktische oefeningen die we met elkaar kunnen bestuderen en die je in je dagelijks leven kan gebruiken. Je zal zien hoe praktisch de Bhagavad Gita is. Tijdens deze retraite zal het boek ‘Yoga oefeningen in de Bhagavad Gita, twintig oefeningen die je leven zullen veranderen’ gepresenteerd worden. Deelnemers aan deze retraite krijgen het boek gratis bij aanvang van de retraite.
De Gouden Regels
De praktische oefeningen nemen je op een spirituele reis. Je zal steeds weer nieuwe inzichten krijgen en nieuwe dingen ontdekken. Uiteindelijk leiden ze je naar een punt dat je de Gouden Regel kan noemen. Is de Bron waar de oefeningen naar toe leiden. Ieder mens kan zijn eigen Gouden Regels ontdekken. In deze retraite zal je zien dat dit eenvoudiger is dan je denkt.
Yoga
Naast studie en vooral zelf onderzoeken hoe je de oefeningen kan gebruiken en wat de Gouden Regels voor je zijn, is er ruimte voor lichaamswerk en Yoga. Fysieke yoga oefeningen en onderzoek gaan heel goed samen en versterken elkaar.
Retraites zijn een kernactiviteit van de Stichting Filosofie en Meditatie
Ze worden begeleid door professionals, maar pro deo gegeven omdat de SFM een ideële grondslag en dus geen winstoogmerk heeft. Daarom werken we met vrijwilligers die meehelpen de kosten laag te houden. Je kan helpen bij het koken, maar ook gevraagd om dagelijks een uurtje mee te helpen met de verzorging. Zo is het mogelijk om de kosten van de retraite laag te houden: € 380 kosten, inclusief (vegetarische) maaltijden, drankjes en overnachting in eenpersoons kamers met eigen badkamer/douche en wc.
Het retraitecentrum is gelegen op ruim vier uur rijden van Amsterdam. Als je met de trein komt, kun je worden afgehaald in het nabij gelegen Couvin (België).
Leiding van de retraite
De Bhagavad Gita studies worden gegeven door Mehdi Jiwa die al meer dan 45 jaar met de Bhagavad Gita werkt. Hij heeft verschillende boeken over de Bhagavad Gita geschreven en al meer dan 30 jaar wekelijks open studies over organiseert.
De Yoga wordt verzorgd door Marjolein van der Velde. Zij beoefent al meer dan 30 jaar yoga en heeft diverse opleidingen gevolgd. Zij is bijzonder geïnteresseerd in is asana’s, meditatie, filosofie en ayurveda en heeft zich gespecialiseerd in Yoga Nidra. (zie ook haar website: https://www.rustinzijn.nl/
Kosten en accommodatie
Retraites zijn een kernactiviteit van de Stichting Filosofie en Meditatie. Ze worden begeleid door professionals die ‘pro deo’ hun diensten aanbieden omdat de Stichting een ideële grondslag en dus geen winstoogmerk heeft. Vrijwilligers helpen de kosten laag te houden, bijvoorbeeld door te koken. Maar ook de deelnemers helpen dagelijks een uurtje mee met het zorg voor huis, tuin en keuken. Op deze manier kost de retraite slechts € 380, inclusief (vegetarische) maaltijden, drankjes en overnachting in één- of tweepersoons kamers met eigen badkamer en wc.
Het retraitecentrum is gelegen op ruim vier uur rijden van Amsterdam in het Noorden van Frankrijk, net over de Belgische grens. Als je met de trein komt, kun je worden afgehaald van het station van het nabij gelegen Couvin (België).
Kosten: € 380,- p.p.
Meer informatie: info@filosofieenmeditatie.nl
Open online studie: Ontdek de Kracht van de Bhagavad Gita, één Vidya per Keer
De Bhagavad Gita: Nieuw Leven in Oude Teksten: Een nieuwe vorm van de online Bhagavad Gita studiebijeenkomsten
We gaan de Bhagavad Gita op een nieuwe, moderne manier aanbieden. Ons online leerplatform zal een brug slaan tussen oude wijsheid en moderne leermethoden.
Veel mensen hebben een verlangen om de lessen en aanwijzingen van de Bhagavad Gita in hun leven toe te passen, maar tijd en energie kunnen een barrière vormen. Wij hebben echter een nieuwe weg gevonden: door het gebruik van ‘moderne’ studiemethoden kun je dieper en sneller doordringen tot de kern van de Bhagavad Gita. Hierbij combineren we klassieke en nieuwe leerstijlen, waardoor je de Gita op een eenvoudige en relevante manier naar je eigen leven kunt vertalen.
Onze studies richten zich op de ‘vidya’s’, kleine tekstfragmenten die een schat aan kennis bevatten. Deze kennis is niet louter aan het oppervlak te vinden, maar ligt verborgen ‘achter’ de woorden. Het bestuderen van vidya’s is geen puur intellectuele onderneming, maar eerder een symbiose van reflectie en harmonie, een proces waarin je meer voelt dan denkt.
Wil je deel uitmaken van deze unieke online studiebijeenkomsten? Meld je dan aan via de onderstaande link. We kijken ernaar uit om deze reis met je te delen!
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Open Bhagavad Gita online studie (Hoofdstuk 18)
De Bhagavad Gita: Nieuw Leven in Oude Teksten: Online Studiebijeenkomsten Keren Terug!
Ervaar de wijsheid van de eeuwen opnieuw, op vrijdagavond 22september van 20.00 – 21.00 uur. Terwijl ons huidige retraiteseizoen nog in volle gang is, kijken we alvast vooruit naar de seizoenen die voor ons liggen, en bouwen we enthousiast aan onze planning voor 2024.
Op 15 september zijn we verder gegaan met onze studie van het laatste hoofdstuk van de Bhagavad Gita. Dit is de laatste sessie van de vorige serie. maar oktober brengt een spannende verandering. Ons online leerplatform zal een brug slaan tussen oude wijsheid en moderne leermethoden.
Veel mensen hebben een verlangen om de lessen en aanwijzingen van de Bhagavad Gita in hun leven toe te passen, maar tijd en energie kunnen een barrière vormen. Wij hebben echter een nieuwe weg gevonden: door het gebruik van ‘moderne’ studiemethoden kun je dieper en sneller doordringen tot de kern van de Bhagavad Gita. Hierbij combineren we klassieke en nieuwe leerstijlen, waardoor je de Gita op een eenvoudige en relevante manier naar je eigen leven kunt vertalen.
Onze studies richten zich op de ‘vidya’s’, kleine tekstfragmenten die een schat aan kennis bevatten. Deze kennis is niet louter aan het oppervlak te vinden, maar ligt verborgen ‘achter’ de woorden. Het bestuderen van vidya’s is geen puur intellectuele onderneming, maar eerder een symbiose van reflectie en harmonie, een proces waarin je meer voelt dan denkt.
Wil je deel uitmaken van deze unieke online studiebijeenkomsten? Meld je dan aan via de onderstaande link. We kijken ernaar uit om deze reis met je te delen!
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Open Bhagavad Gita online studie
De Bhagavad Gita is misschien wel het meest populaire geschrift uit India. Ook in het Westen wordt dit geschrift veel gelezen. De Bhagavad Gita beschrijft 18 yoga’s (Wegen om verbinding met je Zelf te maken) en heeft voor bijna iedere situatie in je leven wel iets te bieden. Door de eeuwen heen heeft ze mensen uit Oost en West gesteund en geïnspireerd. Wil je weten of de wijze lessen van de Bhagavad Gita jou kunnen helpen? Volg dan onze Open Bhagavad Gita studies.
De Open Bhagavad Gita studies zijn op vrijdagavond van 20.00-21.00 uur, online. Het is geen cursus, dus je kan je opgeven wanneer je wil.
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Zomerretraite: 20 praktische oefeningen uit de Bhagavad Gita
“Op dit pad (yoga) is geen enkele inspanning tevergeefs en kan niets mislukken. Zelfs als je maar een klein beetje in praktijk brengt, zal dit je behoeden voor groot gevaar” (Bhagavad Gita II, 40).
Ontdek de betekenis van yoga in onze Bhagavad Gita retraite
Laat je inspireren door het meest populaire werk uit de Indiase filosofische en yoga traditie, de Bhagavad Gita. Of je nu een beginnende of ervaren yogi bent, iedereen kan steun, inspiratie en troost vinden in dit mysterieuze werk.
Centraal in de Bhagavad Gita staat het begrip ‘yoga’ als een ‘weg tot eenheid’. Yoga is hier een levensstijl, een manier om te verbinden met jezelf, met anderen en de natuurlijke wereld en om een dieper begrip te ontwikkelen van de onderlinge verbondenheid van alle dingen.
Verminder stress, angst en onzekerheid m.b.v. praktische aanwijzingen uit de Bhagavad Gita
Tijdens deze retraite leer je praktische aanwijzingen en oefeningen te gebruiken zoals die beschreven staan in de Bhagavad Gita. Het zijn allemaal volledige wegen naar je ware bestemming. Je ontdekt praktische aanwijzingen die je in situaties in het dagelijks leven kunt gebruiken om in balans te blijven en stress, angst en onzekerheid te verminderen.
De nadruk van deze retraite ligt op de praktische toepassing van de aanwijzingen in het dagelijks leven, in plaats van op zware studie. Doe mee aan deze retraite en dompel jezelf onder in de Bhagavad Gita. Naast de Bhagavad Gita is er ook yoga voor wie dat wil en er is ruim tijd om te genieten van de mooie natuur en rust te nemen.
20 Praktische oefeningen uit de Bhagavad Gita
Voor deze retraite is een boekje gemaakt met 20 praktische oefeningen die we met elkaar kunnen bestuderen en die je in je dagelijks leven kan gebruiken. Je zal zien hoe praktisch de Bhagavad Gita is. Tijdens deze retraite zal het boek ‘Yoga oefeningen in de Bhagavad Gita, twintig oefeningen die je leven zullen veranderen’ gepresenteerd worden. Deelnemers aan deze retraite krijgen het boek gratis bij aanvang van de retraite.
Retraites zijn een kernactiviteit van de Stichting Filosofie en Meditatie
Ze worden begeleid door professionals, maar pro deo gegeven omdat de SFM een ideële grondslag en dus geen winstoogmerk heeft. Daarom werken we met vrijwilligers die meehelpen de kosten laag te houden. Je kan helpen bij het koken, maar ook gevraagd om dagelijks een uurtje mee te helpen met de verzorging. Zo is het mogelijk om de kosten van de retraite laag te houden: € 380 kosten, inclusief (vegetarische) maaltijden, drankjes en overnachting in eenpersoons kamers met eigen badkamer/douche en wc.
Het retraitecentrum is gelegen op ruim vier uur rijden van Amsterdam. Als je met de trein komt, kun je worden afgehaald in het nabij gelegen Couvin (België).
Leiding van de retraite
De Bhagavad Gita studies worden gegeven door Mehdi Jiwa die al meer dan 45 jaar met de Bhagavad Gita werkt. Hij heeft verschillende boeken over de Bhagavad Gita geschreven en al meer dan 30 jaar wekelijks open studies over organiseert.
De Yoga wordt verzorgd door Marjolein van der Velde. Zij beoefent al meer dan 30 jaar yoga en heeft diverse opleidingen gevolgd. Zij is bijzonder geïnteresseerd in is asana’s, meditatie, filosofie en ayurveda en heeft zich gespecialiseerd in Yoga Nidra. (zie ook haar website: https://www.rustinzijn.nl/
Open Bhagavad Gita online studie
De Bhagavad Gita is misschien wel het meest populaire geschrift uit India. Ook in het Westen wordt dit geschrift veel gelezen. De Bhagavad Gita beschrijft 18 yoga’s (Wegen om verbinding met je Zelf te maken) en heeft voor bijna iedere situatie in je leven wel iets te bieden. Door de eeuwen heen heeft ze mensen uit Oost en West gesteund en geïnspireerd. Wil je weten of de wijze lessen van de Bhagavad Gita jou kunnen helpen? Volg dan onze Open Bhagavad Gita studies.
De Open Bhagavad Gita studies zijn op vrijdagavond van 20.00-21.00 uur, online. Het is geen cursus, dus je kan je opgeven wanneer je wil.
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Open Bhagavad Gita online studie
De Bhagavad Gita is misschien wel het meest populaire geschrift uit India. Ook in het Westen wordt dit geschrift veel gelezen. De Bhagavad Gita beschrijft 18 yoga’s (Wegen om verbinding met je Zelf te maken) en heeft voor bijna iedere situatie in je leven wel iets te bieden. Door de eeuwen heen heeft ze mensen uit Oost en West gesteund en geïnspireerd. Wil je weten of de wijze lessen van de Bhagavad Gita jou kunnen helpen? Volg dan onze Open Bhagavad Gita studies.
De Open Bhagavad Gita studies zijn op vrijdagavond van 20.00-21.00 uur (vanaf 5 november), online. Het is geen cursus, dus je kan je opgeven wanneer je wil.
Als je mee wil doen, stuur een mailtje naar info@filosofieenmeditatie.nl en je komt op de maillijst voor deze studies te staan en ontvangt voor vrijdag een link om mee te doen.
Kosten: Er wordt een donatie gevraagd (indicatie € 5,-/keer).
Donaties kan je overmaken naar:
ING: NL 79 INGB 0000 1917 25
t.n.v. Stichting Filosofie en Meditatie
Filosofie en Meditatie retraite: de drie guna’s
In deze 6-daagse retraite onderzoeken we de grote kracht die ons leven vorm geeft. De kracht stroomt niet alleen door ons heen, maar stroomt door de gehele schepping en verbindt alles met elkaar. Deze kracht verdeelt zich in drie delen die we zelf goed kunnen waarnemen. Zij worden in de Indiase filosofie ‘guna’ (kwaliteit) genoemd. De leer van de ‘drie guna’s’ is prachtig beschreven in het beroemde Indiase werk de Bhagavad Gita. Om de ‘verborgen kennis’ die in de Bhagavad Gita te vinden is te ontdekken, gebruiken we een prachtige meditatievorm: vidya-meditatie. Veel mensen kennen deze vorm niet, maar hij is eenvoudig te leren. Als je wil weten wat het precies is, kijk eens naar de uitleg die we op ons YouTube kanaal gezet hebben: Vidya’s in de Bhagavad Gita: wat zijn vidya’s en hoe kan je ze gebruiken?
Het is niet moeilijk om de verschillende guna’s te herkennen. Ze beïnvloeden ieder aspect van je leven en met een beetje oefenen kan je de guna-patronen in je leven beïnvloeden. Je kan jezelf in een betere balans brengen. Je kan lichamelijke en geestelijke onrust tot rust brengen en je nachtrust verbeteren.
In deze retraite gaat het er vooral om dat je zelf ervaart hoe de guna’s werken en hoe je ze in jouw leven kan gebruiken.
We gebruiken de Bhagavad Gita, meditatie en wandelen in de natuur om te begrijpen en te ervaren hoe de guna’s de gehele schepping doordringen en alles met elkaar verbinden.
Programma
De dag begint met meditatie. Na het ontbijt is er een korte studie waarin ook praktische oefeningen worden gegeven die je gedurende de dag kunt gebruiken. ’s Middags is er tijd om te rusten en te wandelen. Aan het eind van de middag werken we de oefeningen in kleine groepjes uit. Na de avondmeditatie en het diner is er ’s avonds tijd om ervaringen uit te wisselen. Ook is er gelegenheid voor het stellen van vragen. Daarna is er tijd om met elkaar bij de haard iets te drinken en na te praten.
Kosten en accomodatie
Retraites zijn een kernactiviteit van de Stichting Filosofie en Meditatie. Ze worden begeleid door professionals die ‘pro deo’ hun diensten aanbieden omdat de Stichting een ideële grondslag en dus geen winstoogmerk heeft. Vrijwilligers helpen de kosten laag te houden, bijvoorbeeld door te koken. Maar ook de deelnemers helpen dagelijks een uurtje mee met het zorg voor huis, tuin en keuken. Op deze manier kost de retraite slechts € 310, inclusief (vegetarische) maaltijden, drankjes en overnachting in één- of tweepersoons kamers met eigen badkamer en wc.
Het retraitecentrum is gelegen op ruim vier uur rijden van Amsterdam in het Noorden van Frankrijk, net over de Belgische grens. Als je met de trein komt, kun je worden afgehaald van het station van het nabij gelegen Couvin (België).
Kosten: € 310,- p.p.
Meer informatie: info@filosofieenmeditatie.nl