Archief voor categorie: Filosofie

Bijna zes jaar geleden begon ik in Amstelveen studiebijeenkomsten van de leerweg te begeleiden. (Ook hier beginnen we met de cirkel van de drie werelden! – zie mijn vorige blog-) Dat heb ik vijf jaar lang met veel enthousiasme gedaan. Elke bijeenkomst wordt afgesloten met een observatieopdracht voor de daaropvolgende week. Het regelmatig samenkomen, studeren, delen van ervaringen, wat ook wel een ‘satsang’ genoemd wordt, geeft bijzondere kracht en inspiratie.

Gedurende zo’n jaar of dertig, verzorgde Mehdi Jiwa, eerst bij hem thuis later in het studiecentrum aan de Koningslaan te Amstelveen iedere vrijdagavond studieavonden Bhagavad Gita. De laatste 10 jaar heb ik vrijwel iedere avond bijgewoond en wanneer Mehdi verhinderd was zat ik de avond voor. Per 1 januari 2018 zijn we daarmee gestopt. Dat viel, wellicht niet toevallig, samen met een gevoel dat het tijd was voor meer vernieuwingen binnen de Stichting Filosofie en Meditatie. Op de een of andere manier voelden de bijeenkomsten niet meer goed. Er was een kleine groep die vrijwel altijd kwam, geen nieuwe instroom en er was weinig  levendige uitwisseling. Het was blijkbaar tijd voor een nieuwe aanpak.

De Bhagavad Gita was en is mijn passie, dus het boek sluiten en iets nieuws beginnen zat er voor mij niet in. Er moest so wie so een vervolg komen. Maar hoe dan? Het waarom en hoe dan heeft mij vervolgens negen maanden bezig gehouden.

De ‘periferie van het krachtveld’, waar we het in de organisatie wel over hebben, en dat zoveel wil zeggen als signalen die zich voordoen die een voornemen ineens lijken te ondersteunen, heeft mij daar zeker bij geholpen. Zo gaf de leerweg-groep die ik begeleidde begin vorig jaar aan te weinig feeling met de teksten van de Upanishads te hebben waar we als onderdeel van de leerweg mee begonnen waren. De vraag die oprees was of ik hen tot de zomer mee wilde nemen in dat wat de Bhagavad Gita te vertellen had. Met het accent op de praktische aspecten. Ik moest even slikken omdat we niet verder gingen met de Upanishads maar door zo met de Bhagavad Gita aan de slag te gaan kreeg ik de mogelijkheid te experimenteren met een nieuw vorm in het gezamenlijk bestuderen van dit werk. We hebben ons geconcentreerd op een heel praktisch deel van de Bhagavad Gita, de ‘karma yoga’, de weg van handeling.

Of dit nog niet genoeg was, hadden we tijdens de daaropvolgende zomer in Brognon enkele weken (waar ik bij aanwezig was) als thema de ‘Wet van het Octaaf’, een thema dat veel parallellen heeft met ‘karma yoga’. De ‘periferie van het krachtveld’ deed zich duidelijk gelden!

Ondertussen had ik na kunnen denken over een nieuwe vorm voor de studieavonden Bhagavad Gita op vrijdagavond: minder vrijblijvend, geen ‘vrije inloop’ maar intekenen voor een reeks avonden,, elke bijeenkomst afsluiten met een uitnodiging tot observaties in het dagelijks leven waarvan de ervaringen dan aan het begin van de volgende bijeenkomst gedeeld worden zoals dat bij de bijeenkomsten van o.a. de leerweg ook gebeurt.

Eind september 2018 kon gestart worden met een enthousiaste groep van in totaal 8 personen die intekenden voor een reeks van 9 vrijdagavonden. Elke avond bespraken we na een korte inleiding een aantal aspecten van de ‘karma-yoga’: Wat verstaan we onder karma en wat onder yoga en hoe komt ‘karma yoga’ tot stand? Een aantal belangrijke begrippen: dharma, svabhava, svadharma, svakarma, de rol van de buddhi (het onderscheidingsvermogen) en de hoogste vorm van handeling  (het offer). In het verleden liet ik mij bij de voorbereiding van de bijeenkomsten voornamelijk leiden door wat er in de vele commentaren werd gezegd. Nu ging dat wat er bij mij en de deelnemers opkwam een belangrijke rol spelen. Een verrassende ervaring in deze fase van dit avontuur. Steeds weer lijken er nieuwe aspecten op te duiken. Hoe zo’n duizenden jaren oude tekst feilloos aansluit bij de beleving in deze tijd en ons steeds weer weet te inspireren!

De studiegroep is in januari verder gegaan voor tenminste vijf bijeenkomsten, waarna er nog een serie volgt.

De sadhanaweek die dit jaar in juni staat gepland en waarvoor ik de ochtend en avondstudies voorbereid, komt in het verlengde van dit avontuur met de Bhagavad Gita te staan. Het themais: ‘Het dagelijks leven als weg van zelfontwikkeling’. Het bijzondere van dergelijke weken is dat door een week lang in een fijne sfeer en omgeving met elkaar te studeren en te praktiseren er haast vanzelf een vorm van verdieping en verfijning optreedt. Meer details over deze week vindt u als u hier klikt.

En natuurlijk, na de zomer, in september, krijgt het avontuur weer een verder vervolg!

Ik hoop u in de nabije toekomst met af en toe een blog verder verslag te doen van mijn avontuur met de Bhagavad Gita, waarbij het accent meer op de inhoud van deze bijzondere tekst zal komen te liggen.

Hans Nijs

Lezer, enig ongeduld van uw kant is te begrijpen. Per slot van rekening hebt u (net als iedereen tegenwoordig) de tijd niet aan u zelf,  en als u dat wel hebt (of denkt te hebben) – wel, dan duurt het meestal niet lang voordat we erachter komen dat de tijd wel degelijk dringt. Ik kan me dus voorstellen dat u zegt: kom op, van Dixhoorn, voor de draad met je conclusies over de dichter Dèr Mouw, over de Upanishads, over poëzie.

Akkoord.

Niet iedere lezer is een minnaar van het woord, en dat is maar goed ook. De minnaar van het woord is vaak een afgewezen minnaar, iemand die van de taal meer verwacht dan zij kan geven. Je moet er niet aan denken dat je je voortdurend bewust bent van de beperkingen van de taal, van je diepgekoesterde wens  om die beperkingen te niet te doen, om de filosofische afstand tussen subject en object op te heffen, zoals de mystici dat probeerden in de verslagen die ze ons hebben nagelaten van hun visioenen. Sommige lezers zijn zo verslaafd aan woorden, dat ze zelfs wel eens een boek hebben gestolen (guilty as charged, your honor); voor hen maakt het ook niet uit wanneer dat woord is geschreven. Tijd is voor die lezer geen enkele factor, want de machteloosheid van het woord en de wanhoop van de machteloze gebruiker van het woord zijn niet aan tijd gebonden. Een afgewezen minnaar en een gelovige die zich in radeloosheid richt tot de immer zwijgende godheid ergens in de kosmos, ze krijgen geen antwoord, en hun gebeden, soms louter gesublimeerde wanhoop, zijn vaak indrukwekkend herkenbaar in het gevoel van absolute eenzaamheid – om niet te zeggen: verlatenheid. Dat iemand zo ver weg is en toch zo dichtbij, dat diezelfde persoon omdat ze zo ver weg is niet meer in staat zou moeten zijn om je zo te verwonden, maar dat ze op raadselachtige wijze nog steeds op meesterlijke wijze de kunst van het kwellen verstaat. De woorden van de minnaar of de gelovige, soms zijn ze niet uit elkaar te houden.

Zij brengen ons bij de onmacht die mensen nog altijd moeten voelen als ze zeggen: ik heb hier geen woorden voor. Daar begint voor de lezer die het woord liefheeft de grote exploratie die het leven in wezen is – een exploratie van de taal in al zijn beperkingen en dus een exploratie van de mythe en dus – een exploratie van de poëzie. Het is daar dat we op zoek gaan naar die zeldzame momenten van ondeelbare waarheid, de momenten dat het woord extra soortelijk gewicht krijgt, extra warm is, hoe dan ook: de momenten van woordmagie. Wie zal eenzelfde opwinding voelen bij het horen van Lucebert die voorleest uit een van zijn eerste bundels waarin “schoonheid haar gezicht heeft verbrand” als bij het horen van die duizenden jaren geleden voor de eerste keer gehoorde regel uit de Upanishads die mij persoonlijk het hoofd nog steeds op hol kan brengen: “voorwaar, dit is dat”. Dat brengt ons bij Dèr Mouw, die aan het eind van zijn bundel Brahman een gedicht opnam onder de titel Dat ben jij, een gedicht waarin hij met woorden en metaforen uit de meest uiteenlopende sferen een transcendente sfeer oproept, een sfeer waarin alles met iedereen en iedereen met alles samenhangt, een sfeer die kwetsbaar is als een spinnenweb:

Zij, die jong, slank en blond,
Glimlach om ernst’ge mond,
In ’t wereldcentrum stond,
Verliefd, verlegen
Soms streek grac’lijk haar hand
’T goudrag van voorhoofdrand;
Zoo voor wit wolkenkant
Trilt gouden-regen –

Wie deze vrouw is, lezer, dat moeten we maar even in een doosje doen en vergeten; haar kleinste gebaar is van kosmische proporties, de schoonheid van dat kleine gebaar is bovendien alleen zichtbaar voor degene die het moment dat zij haar blonde haren wegstreek waarnam – onze dichter, het zou evengoed Petrarca kunnen zijn, of P.C. Hooft, als Dèr Mouw. Vakman die hij is, pakt Dèr  Mouw uit de grote poëtische traditie het beeld van de vrouw die als de zon is, sterker nog: de vrouw die met de zon wordt geïdentificeerd. Pas als je dat goed tot je laat doordringen, dat de vrouw niet vergeleken wordt met de zon, maar de zon is – dan begin je te zien hoeveel er op het spel staat in deze poëzie, in deze wereld. Ik geloof uit de grond van mijn hart dat de metafoor hier niet letterlijk, niet echt genoeg kan worden opgevat. Voorwaar, dit is dat.

Het gaat nog verder. Als jonge vertaler beet ik mijn tanden bijna stuk op een roman van de Amerikaanse schrijver Richard Powers, die inmiddels – in een fantastische fase van opperste productiviteit – een groot nieuw project had ingeleverd bij zijn uitgever, met als titel The Goldbug Variations (in het Nederlands vertaald als De dubbele helix van het verlangen). De Engelse titel verwees naar Poe en naar Bach en het boek suggereerde heel sterk dat het muzikale patroon in de Goldberg Variaties van Bach (gespeeld door Glenn Gould die in 1955 zijn eerste uitvoering van die muziek vastlegde) je inzicht zou kunnen geven in de werking van de dubbele helix, de genetische code die iets later zou worden ontdekt door Mendel. Er lag een belofte in dat boek. Een belofte die ik er zelf in wilde zien: de belofte van de natuur, van de kosmos als een groot systeem, een mentaal proces. Een onpeilbare belofte misschien, net als de belofte die ik meen te herkennen in de Upanishads en in het werk  van Dèr Mouw.

Rick Powers sloeg mijn worsteling met dat grote boek gade, en gaf me op en goed moment het boekje Mind and nature van de Amerikaanse denker Gregory Bateson. Die stelde zichzelf een simpele vraag: “Welk gemeenschappelijk patroon verbindt de krab met de kreeft, de orchidee met de sleutelbloem en alle vier met mij?”

Op die vraag bedenkt Bateson talloze variaties, maar het blijft een vraag die ons zwaar op de proef stelt. Het is in essentie de vraag naar relaties, relaties tussen het proces dat we gadeslaan in de natuur en wellicht bij gebrek aan een betere term evolutie noemen, enerzijds, en de grondslagen van onze identiteit anderzijds. Daar betreedt Bateson een nieuw wetenschappelijk terrein: hij was eind jaren veertig een van de grondleggers van de cybernetica (te omschrijven als de bestudering van systemen bij mensen, dieren en machines), en hij was een van de meest creatieve wetenschappers (voor zover ik kan overzien) als het gaat om de presentatie van zijn resultaten. Soms, zoals in de dialogen met zijn dochter die als kleine tussenvoegsels voorkomen in Mind and Nature, benadert hij op een speelse manier de Socratische dialoog, en dan zit je in feite literatuur te lezen. Bateson heeft nooit poëzie geschreven, zoals Dèr Mouw, maar hij heeft net als de grote geest uit Den Haag een multi-disciplinaire achtergrond, hij heeft een minstens net zo groot engagement met de wereld om zich heen en hij ziet ook dat het enige werkelijk respectabele en eerlijke standpunt in deze gepolemiseerde wereld een koppig volgehouden agnosticisme is.

Het is in die hoek, lezer, dat ik mij thuisvoel. Bij mensen die heel zuiver kunnen formuleren wat ze nog niet weten, over welke kennis ze nog niet beschikken. Hoe meer je weet, des te beter zie je waar jouw kennis, jouw weten te kort schiet. De een (Dèr Mouw) schrijft gedichten die je kunt lezen als lange meditaties, de ander schrijft een boek als Mind and Nature. Beiden hebben ze als uitgangspunt een intieme connectie tussen ons diepste wezen en de wereld om ons heen. Beiden zouden veel bekender mogen zijn dan ze zijn. Beiden wijzen heel vroeg al de weg naar de wetenschap van morgen, ze stellen de vragen die maar weinigen durven stellen, ze doen een dappere poging om die vragen te beantwoorden en ze belichamen een belofte. En van beiden kun je naar ik heel sterk vermoed zeggen dat ze met instemming die regel uit de Upanishads zouden citeren: voorwaar, dit is dat.

Frank van Dixhoorn

Wil je reageren? Stuur een mailtje naar

info@filosofieenmeditatie.nl

Al duizenden jaren probeert de filosofie mensen en samenlevingen te helpen om de grote levensvragen te beantwoorden. Er zijn thema’s die in iedere tijd en iedere cultuur leven: iedereen wil gelukkig zijn, leven in veiligheid, een goede gezondheid hebben en iedereen wenst een goede opvoeding en ontwikkeling voor zijn kinderen. Een veilige omgeving, voldoende voeding, gezondheid, zijn randvoorwaarden om je vervolgens als mens verder te ontwikkelen.

De filosofie uit Oost en West heeft deze thema’s al eeuwen lang opgepakt en probeert antwoorden te vinden en systemen te ontdekken die zowel de maatschappij als geheel en de individuele mens helpen bij de vervulling van deze essentiële wensen. De verschillende tradities zijn bij het zoeken naar antwoorden verschillende richtingen opgegaan, waardoor het lijkt dat er grote verschillen bestaan tussen de filosofische systemen en er veel onderlinge onenigheid is. De verschillen tussen de filosofische stromingen worden meestal benadrukt, maar er is ook een andere kant.

Het is interessant om op zoek te gaan naar de ‘gemeenschappelijke grond’ waarop al deze filosofische systemen zijn gegrondvest. Het wordt ook wel de common trunk, of gemeenschappelijke stam genoemd die onder de oppervlakkige verschillen gelegen is. Het vinden van de common trunk is het doel van de Filosofie van de Eenheid.

De zoektocht begint vanuit de veelheid. Er zijn prachtige filosofieën in de Taoïstische, Hindoeïstische, Boeddhistische, Soefi en Christelijke traditie te vinden. Ogenschijnlijk verschillend, met eigen begrippen, eigen modellen etc., maar kijk iets verder en je vindt tijdloze wetten en principes die door ieder systeem worden gehanteerd. Zo zijn er een aantal wetten en principes die door de tijd heen altijd zijn blijven gelden: In ieder systeem wordt bijvoorbeeld gewezen op het probleem van ons ego en de negatieve effecten van hebzucht. Gandhi’s woorden worden door ieder systeem onderschreven: ‘There is enough for everybody’s need, not for anybody’s greed’ (er is genoeg voor de behoefte van iedereen, maar niet voor de hebzucht van een enkel mens).

De tijdloze principes of wetten zijn maar beperkt in aantal, toch heeft kennis hiervan een grote uitwerking op je leven. Verschillende systemen leggen verschillende accenten, maar het grondpatroon blijft goed herkenbaar.

Echter, het onderzoek naar de gemeenschappelijk stam, de tijdloze wetten en principes die niet gekleurd worden door tijd, plaats en traditie, is één ding, het in praktijk brengen ervan is iets anders. Het lezen en luisteren naar deze kennis, heeft maar beperkte waarde. Door alle tijden heen heeft men dit probleem gezien. Waarom werkt dit maar ten dele? De reden is dat wij allemaal gevormd zijn door de tijd en plaats waarin wij leven. We hebben sterke punten en we hebben zwakkere kanten, niet alleen als individueel mens, maar ook als samenleving als geheel. Als wij studeren en onderzoeken, dan gebeurt het maar al te gemakkelijk dat wij ‘zelfbevestigend onderzoeken’, m.a.w.: dat wat in ons straatje past, nemen we graag aan en wat niet in ons straatje past zien we eenvoudigweg niet of wijzen we zonder nader onderzoek af. Om deze reden wordt geadviseerd om dit onderzoek te doen met een groep oprechte zoekers. Wij hebben geen Nederlands woord voor een dergelijke groep. In de Oosterse traditie wordt het een satsanga genoemd. De kenmerken van een satsanga zijn:

1. Er is een focuspunt (meestal een spiritueel focus, maar dit is strikt genomen niet noodzakelijk)
2. Er is veiligheid
3. Er is gelijkwaardigheid
4. De satsanga werkt voor de ontwikkeling van het geheel en niet voor de ontwikkeling van een individu
5. De groep mag niet te homogeen zijn (in dat geval hebben we allemaal dezelfde blinde vlekken en kunnen we elkaar niet meer helpen)

Het zou mooi zijn als mensen kunnen leven en werken in een omgeving die de kenmerken heeft van een satsanga. Maar hoe gaat het in werkelijkheid? Kijk naar je werk: hoe is het gesteld met de gelijkwaardigheid en veiligheid? Wordt er gewerkt voor het geheel of is het ‘ieder voor zich’ en is er competitie? Ik denk dat er nog wel wat puntjes van verfijning mogelijk zijn in de gemiddelde werkomgeving. Kijk ook eens naar het onderwijs en de thuissituatie? Voldoen deze omgevingen aan bovengestelde criteria?

Het klinkt misschien allemaal heel simpel, maar het is heel bijzonder om in de context van een satsanga het onderzoek te mogen doen naar de Filosofie van de Eenheid. Alle tradities benadrukken het belang van de satsanga. Kennis is één ding, maar het is op zichzelf niet genoeg: het moet worden omgezet in ‘levende kennis’. Hiervoor is de satsanga essentieel. Is het verhaal nu rond? Nee, er is nog een derde aspect. Kennis moet worden getransformeerd tot wijsheid. Dit proces is een wetenschap op zichzelf waar ik later meer over zal schrijven. Samenvattend: Filosofie van de Eenheid kent drie aspecten:

1. Onderzoek naar de common trunk (gemeenschappelijke stam die alle filosofische systemen gelijk hebben)
2. Het integreren van de kennis in je eigen leven (het belangrijkste instrument hierbij is de satsanga)
3. Het transformeren van kennis in wijsheid (doorleefde kennis)

Wil je reageren of een vraag stellen: stuur dan een email naar

info@filosofieenmeditatie.nl